Archieven en collecties
Er is momenteel nog geen omvattend overzicht van welke archieven van vrouwen* waar bewaard worden. In samenhang met de beperkte onderzoeksinteresse in het verleden legden weinig archiefinstellingen zich gericht toe op de archieven van vrouwelijke ontwerpers. Toch kunnen we een aantal belangrijke vindplaatsen in publiek toegankelijke collecties aanwijzen.
Inhoud
- Zoektips
- Architectuurarchieven
- Archieven van musea
- Stads-en gemeente archieven
- Archieven van onderwijsinstellingen
- Archieven van vrouwengeschiedenis
- Familiearchieven
- Rijksarchieven
- Andere culturele archieven
We verwijzen ook naar het themanummer Vrouwen en Design in België in het tijdschrift voor Interieurgeschiedenis en Design, waarin bronnen en aanknopingspunten voor vrouwelijke ontwerpers en architecten op een rijtje gezet worden: Katarina Serulus, Javier Gimeno-Martínez & Marjan Sterckx, 'Vrouwen en Design in België', in: Interieurgeschiedenis en Design, 2023.
Zoektips
In de bronnengids Vormgevingserfgoed in Vlaanderen na 1945 (2016) springt in het oog dat meer dan 90% van de ontwerpersarchieven in publieke instellingen van mannelijke archiefvormers zijn. Het vinden van vrouwelijke ontwerpers en architecten vergt daarom specifieke strategieën.
- Zoeken op de naam van de echtgenoot of het ontwerp-/architectenbureau: de archieven en werken van vrouwelijke ontwerpers en architecten worden vaak ondergebracht in de archieven van hun mannelijke echtgenoten of partners, zonder expliciete vermelding. Hierdoor wordt hun werk onzichtbaar en onvindbaar. Bijvoorbeeld:
- Elza Severin: Haar archief is te vinden in het Felixarchief Antwerpen onder de naam van haar echtgenoot, Renaat Braem.
- Eliane Havenith: Haar werk bevindt zich in het archief van Atelier du Sablon bij CIVA, het laatste architectenbureau dat ze oprichtte, waardoor haar bijdrage lange tijd onzichtbaar bleef.
- Zoek bij egodocumenten zoals briefwisselingen voor persoonlijke getuigenissen. Door de gender-datakloof en beperkt primair bronnenmateriaal is het onderzoek naar deze perspectieven lastig. Deze documenten kunnen helpen om nieuwe inzichten te ontwikkelen. Portretten en essays over vrouwen* maken vaak gebruik van interviews en mondelinge geschiedenis om een beeld te vormen. Brieven en agenda’s kunnen het dagelijkse leven en de professionele bijdragen van vrouwen* belichten.
- Andere namen: vrouwen* gebruikten vaak verschillende namen bij het ondertekenen van documenten. Het is daarom belangrijk om ook te zoeken onder de meisjesnamen, getrouwde namen en elke andere vorm van hun naam.
Deze mechanismen vragen om een verandering in onze onderzoeksmethoden. Het is nodig om flexibele en creatieve onderzoeksmethoden te gebruiken om het werk van vrouwelijke ontwerpers en architecten te traceren. Denk aan het doorzoeken van familiestukken en het navragen bij verschillende archieven en instellingen. Hieronder is een kort overzicht van de soorten archieven.
Door deze tips te volgen en strategieën toe te passen, kun je effectiever zoeken naar de bijdragen van vrouwelijke ontwerpers en architecten in historische archieven.
Daarnaast is er een beperkt archiefoverzicht van het WIKI Women Design project dat je hier kan terugvinden.
Architectuurarchieven
Architectuurarchieven bevatten waardevolle informatie over de ontwerpen en projecten van architecten. Ze bestaan uit plannen, tekeningen, brieven, dagboeken en andere documenten die inzicht geven in het creatieve proces. Bij vrouwelijke ontwerpers en architecten kunnen deze archieven vaak moeilijker te vinden zijn, omdat hun werk soms onder de naam van hun mannelijke partners is gedocumenteerd of bij familieleden is opgeslagen. Voor onderzoekers is het belangrijk om verschillende namen en archieven te raadplegen.
VAi
Het VAi beheert een collectie van 200 privé-archieven van personen, organisaties en bedrijven. Het gaat onder meer om (interieur)architecten, stedenbouwkundigen, bouwpromotoren, verenigingen, onderzoekers en aannemers. Het VAi beheert het archief van vier vrouwelijke ontwerpers en architecten, namelijk het archief van Claire Bataille, Monique Stoop (onder het archief van Stoop Architecten), Christine Conix en Marie-José Van Hee.
- Ga naar het achiefoverzicht van het VAi
CIVA
CIVA, het Centrum voor Informatie, Documentatie en Tentoonstellingen over de stad, architectuur, landschap en stedenbouw is een museum en archief-en collectiecentrum in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Voorbeelden van archieven van vrouwelijke ontwerpers en architecten die bij CIVA te vinden zijn: Eliane Havenith (haar archief zit zowel onder haar eigen naam als dat van haar echtgenoot Gustave Herbosch), Elisabeth Prins, Simone Guillissen-Hoa en Marguérite Acarin.
- Ga naar CIVA
Archieven van musea
Musea zijn ook interessante plaatsen om op zoek te gaan naar archieven van vrouwelijke ontwerpers en architecten. Deze archieven kunnen een schat aan informatie bevatten over de creatieve processen, projecten en invloeden van deze vrouwen*.
Voorbeelden:
- Design Museum Gent - onder meer delen van de archieven van Céline Dangotte, Carmen Dionyse, Janine Kleykens, Jeannine Coppens, het Nationaal Documentatiecentrum voor de Kunstambachten en de Documentatiereeks Moniek E. Bucquoye
- Design Museum Brussel
- Plantin Moretusmuseum - onder meer onderdelen van het archief van Hélène Van Coppenolle
- Museum Oudenaarde en Vlaamse Ardennen (MOU) - onder meer delen van het archief van Elisabeth De Saedeleer
- M-Museum Leuven - onder meer delen van de archieven van May Néama en Margot Weemaes
- Archives et musée de la littérature (AML) - onder meer delen van het archief van Fédération Féminine Artistique Belge
- Koninklijke Museum voor Schone Kunsten België - onder meer delen van het archief van Margot Weemaes
- Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis - onder meer delen van het archief van Céline Dangotte
Stads- en gemeente archieven
Stads- en gemeentearchieven vormen ook een interessante plaats om op zoek te gaan naar archieven van vrouwelijke ontwerpers en architecten. Deze archieven bevatten vaak een schat aan documenten over lokale bouwprojecten, stadsplanning en architecturale ontwikkelingen. Door deze archieven te raadplegen, kunnen onderzoekers meer te weten komen over de bijdragen van vrouwelijke ontwerpers en architecten aan de vormgeving van steden en gemeenten. Het is een belangrijke bron om hun nalatenschap en impact op de gebouwde omgeving te ontdekken.
Voorbeelden:
- Het Felixarchief Antwerpen - het archief van Elza Severin (weliswaar in het archief van haar man Renaat Braem)
- Stad Brussel - onder meer de archieven van Maison Céline Dangotte en Les Arts de la Femme
- Stadsarchief Gent - delen van het archief van Mabel (Elwes) Sarton
Archieven van onderwijsinstellingen
Archieven van universiteiten en opleidingsinstituten zijn waardevolle bronnen voor het onderzoek naar vrouwelijke ontwerpers en architecten. Deze archieven bevatten vaak documenten zoals studiemateriaal, scripties, onderzoeksrapporten en correspondentie van alumni en docenten. Door deze archieven te raadplegen, kunnen onderzoekers inzicht krijgen in de opleiding en professionele ontwikkeling van vrouwelijke ontwerpers en architecten.
Voorbeelden:
- Archives et Bibliothèque d’architecture de l’ULB - onder meer de archieven van Suzanne Goes, May Néama, Judith (Dita) Roque-Gourary, Société Centrale d'Architecture de Belgique (SCAB) en Union des Femmes Architects de Belgique
- The International Archive of Women in Architecture (IAWA), Virginia Polytechnic Institute and State University - onder meer onderdelen van het archief van Judith (Dita) Roque-Gourary
- Archief KU Leuven - delen van het archief van Hélène van Coppenolle
- La Cambre (verbonden aan l'ULB) - delen van de archieven van Janine Kleykens, Céline Dangotte
- Universiteitsarchief UAntwerpen
- Kunstenbibliotheek HOGent
- Universiteitsbibliotheek UHasselt
- Universiteitsarchief en bibliotheek UGent
Archieven van vrouwengeschiedenis
Voorbeelden:
- Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis - Centre d'Archives et de Recherches pour l'Histoire des Femmes (AVG-CARHIF): onder meer het archief van Union Féminine Artistique et Culturele - Salons Internationaux (UFACSI)
Familiearchieven
Archieven en werken van vrouwelijke ontwerpers en architecten bevinden zich vaak nog bij verwanten. Soms liggen deze archieven op zolders of in kasten van familieleden of privépersonen, wat de toegankelijkheid voor onderzoekers bemoeilijkt. Hierdoor kunnen waardevolle documenten onopgemerkt blijven en moeilijk te vinden zijn voor degenen die de geschiedenis van vrouwelijke ontwerpers en architecten willen bestuderen. Neem contact op met de familie om toegang te krijgen tot deze archieven en meer informatie te verzamelen.
Rijksarchieven
De Rijksarchieven bewaren niet alleen de archieven van overheidsorganisaties, maar ook die van privépersonen, families, instellingen en verenigingen die een belangrijke rol hebben gespeeld in het maatschappelijk leven.
- Algemeen Rijksarchief - onder meer het archief van Design Centre waar Janine Kleykens, Marjatta Metsovaara en Jeannine Coppens lid van waren.
Andere culturele archieven
- Het Letterenhuis Antwerpen - onder meer delen van de archieven van Elsa Courtoit, May Néama, Elsa Severin, Nicole van Goethem, Hélène van Coppenolle en Martha Van Coppenolle
- KADOC