Gebruik en rechten

1.1. Welke rechten verleent het auteursrecht?

Het auteursrecht verleent twee vormen van rechten, die elk weer worden opgedeeld in onderliggende rechten:

A. Morele rechten

De morele rechten beschermen de persoonlijke band die bestaat tussen jou als maker en je creatie. Zo heb je het recht om je werk bekend te maken aan het publiek (divulgatierecht). Je hebt recht op naamsvermelding als auteur van het werk (ouderschapsrecht). En vanuit het recht op eerbied (integriteitsrecht) kan je je als architect, vormgever of maker verzetten tegen elke wijziging, vervorming of verminking van je werk die je eer en reputatie schaden. Zo kan je je als architect beroepen op het integriteitsrecht bij ingrijpende verbouwingen die je origineel ontwerp aantasten.

De morele rechten zijn gebonden aan jouw persoon, dus kan je er in principe geen afstand van doen. Na je overlijden kunnen je erfgenamen het recht alleen verder uitoefenen vanuit jouw naam en niet vanuit hun eigen naam. Je kan de rechten vóór je overlijden wel toekennen aan een welbepaalde persoon, instelling of organisatie. Zo worden de morele rechten op het werk van Le Corbusier uitgeoefend door de Fondation Le Corbusier.

B. Vermogens- of economische rechten

De vermogens- of economische rechten geven jou als maker van een werk de mogelijkheid om inkomsten te verwerven uit het gebruik van jouw werk door derden. Dat kan door het verlenen van een licentie of het verkopen van een vermogensdeel van je auteursrechten.

De belangrijkste hieraan verbonden rechten zijn het reproductierecht en het recht om het werk te tonen aan een publiek (het recht van mededeling aan het publiek).

Het reproductierecht geeft jou als maker het recht om de exploitatie van je werk via het maken van materiële of digitale kopieën te beheren. Die kopieën kunnen op verschillende dragers of media worden gemaakt:

• Een fotokopie van een artikel op papier
• Een 3D-scan van een maquette
• Het digitaliseren van een dia
• Het fotograferen van een meubel

Derde partijen die jouw creaties willen hergebruiken, hebben jouw toestemming nodig om je werk te gebruiken. Je mag zelf bepalen of je hiervoor een vergoeding wenst en hoe hoog die vergoeding is. Op deze bepalingen bestaan er wel enkele uitzonderingen. Lees meer over de verschillende vormen van het vermogensrecht en de uitzonderingen daarover op de website van het Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving.

In tegenstelling tot morele rechten kan je jouw vermogensrechten wél doorgeven aan je erfgenamen. Je kan ze ook laten beheren door een auteurs- of belangenvereniging, een stichting of een fonds. Zo kunnen beeldende kunstenaars of fotografen zich aansluiten bij Sabam of Sofam en innen ze via die verenigingen vergoedingen voor het gebruik van hun werk.

1.2. Panoramavrijheid

Sinds 2016 geldt in België panoramavrijheid. Voor 2016 moest je in België altijd toestemming vragen voor het gebruik van foto’s van gebouwen of kunstwerken in de publieke, openbare ruimte die door auteursrecht beschermd zijn. Dat betekende dat auteurs of hun erfgenamen zich konden verzetten tegen het gebruik en publicatie van foto’s van bijvoorbeeld het Atomium of daarvoor een financiële vergoeding konden vragen.

Panoramavrijheid houdt in dat foto’s van auteursrechtelijk beschermde beeldende, grafische of bouwkundige kunst die zich permanent in openbare plaatsen bevindt gemaakt en verspreid mogen worden zonder toestemming van de houder van het auteursrecht.

Dat mag enkel als geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van het werk en er geen onredelijke schade wordt berokkend aan de wettige belangen van de auteur. Een bijkomende voorwaarde is dat de reproductie het werk in zijn eigenlijke context weergeeft, dus zoals het zich in de openbare plaats bevindt.

Panoramavrijheid geldt voor alle openbare plaatsen zoals straten en pleinen, maar niet voor openbare interieurs.

2. Ik neem maatregelen m.b.t. de auteursrechten in mijn archief

Auteursrechten komen toe de maker van een origineel werk. Uiteraard bevat een archief van ontwerpers, architecten en bouwbedrijven altijd documenten die de creatie zijn van meerdere auteurs:

Werk gecreëerd door een werknemer

Zonder afspraken in de arbeidsovereenkomst of -reglement blijft het auteursrecht op originele teksten, tekeningen, foto’s… bij de werknemer. Via de arbeidsovereenkomst of het arbeidsreglement kun je laten opnemen dat werknemers de vermogensrechten op hun creaties volledig of gedeeltelijk laten overdragen. De morele rechten op het werk blijven wel bij de werknemer.

Werk gecreëerd in opdracht

Wanneer een freelancer of onderaannemer een creatie in jouw opdracht maakt ligt het auteursrecht in principe bij hen omdat zij de makers zijn van het origineel werk. Via een contract of licentie kunnen de rechten wel gedeeltelijk worden overgeheveld.

Werk van partners

Als je documenten ontvangt en archiveert van partners zoals een studiebureau of collega-aannemers en architecten, dan blijven de partners eigenaar van de vermogensrechten op die documenten. Zonder toestemming mag je deze documenten niet zomaar gebruiken.

Wil je als organisatie documenten in je archief hergebruiken, zoals publicatie van een tekening op de website? Vergewis je er dan van dat je als organisatie over de nodige rechten beschikt. Als dit niet het geval is moet je toestemming vragen aan de auteurs.

Het hele proces van auteursrechtbepaling en het bekomen van toestemming heet ‘rechten klaren’. Je vindt hier meer informatie over op de website van CEST.

Als je als ontwerpbureau, architectuurbureau of bouwbedrijf persoonsgegevens verzamelt van klanten of partners, ben je in principe verplicht hen daar toestemming voor te vragen. Maar dit is natuurlijk niet altijd haalbaar. Zolang je echter de persoonsgegevens verzamelt als essentieel onderdeel van je werkzaamheden, is er geen probleem.

Eenmaal de wettelijke bewaartermijnen van de informatie die je beheert zijn verstreken, ontstaat er wel mogelijk een probleem om de persoonsgegevens in je archief bij te houden. Een optie is om de documenten met persoonsgegevens te verwijderen, of om dossiers waarvan de wettelijke bewaartermijn is verstreken over te dragen aan een publieke bewaarinstelling. Publieke bewaarinstellingen kunnen immers gebruikmaken van een uitzonderingsgrond binnen de GDPR waarbij persoonsgegevens kunnen worden gearchiveerd “in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statische doeleinden […]”.

Let vooral op voor volgende zaken:

• Publiceer geen persoonsgegevens zonder toestemming online. Het adres van een project is geen persoonsgegeven. Een adres in combinatie met de naam van een opdrachtgever wel. Let ook op met het publiceren van documenten met persoonsgegevens, bv. een bouwtekening met de naam van de opdrachtgever.
• Bouwtekeningen van privé-woningen zijn strikt genomen geen persoonsgegevens als er geen gegevens op het document staan die een persoon kunnen identificeren. Toch kan publicatie van plattegronden van een privé-woning door bewoners worden geïnterpreteerd als een inbreuk in de persoonlijke levenssfeer. Maak bij voorkeur afspraken met de bewoners.
• Zorg dat persoonlijke en professionele mail toekomt op aparte adressen. Toch een persoonlijke mail in je professionele mailbox ontvangen? Verwijder deze dan.
• Maak je gebruik van een CRM? Beheer dit dan secuur volgens de regels van de GDPR. Ook inschrijvingsformulieren van activiteiten verwijder je in principe na de activiteit, tenzij je bij inschrijving toestemming hebt gevraagd om de gegevens te bewaren.

4. Ik let op met vertrouwelijke informatie in mijn archief

Naast privacy zijn er ook andere redenen waarom documenten in je archief vertrouwelijk kunnen zijn. Hou hier rekening mee en noteer gevoeligheden in je projectenlijst.

Enkele mogelijkheden:

• Je hebt met enkele partijen Geheimhoudingsverklaringen of Non disclosure agreements (NDA’s) gesloten. Zorg er bij voorkeur voor dat de termijn van de NDA niet te lang is.
• Je archief bevat bouwtekeningen van kritieke infrastructuur: zoals gevangenissen, banken enz. Maak goede afspraken met de gebouwbeheerder over de informatie die mag worden gedeeld!