Het Rubenshuis

De beroemde barokschilder Pieter Paul Rubens (1577-1640) was een wereldburger, maar hij kwam altijd terug naar zijn vertrouwde Antwerpen. Hij kocht er een huis en bouwde het om tot een Italiaans stadspaleis. Naar aanleiding van de opening van Rubens Experience, het nieuwe onthaal van de hand van Robbrecht en Daem architecten, lanceert het Vlaams Architectuurinstituut een collectiehighlight. Reis mee door de wonderlijke geschiedenis van de kunstenaarswoning.

Het Rubenshuis

In 1610 kopen Pieter Paul Rubens (1577-1640) en zijn eerste vrouw Isabella Brant (1591-1626) een huis met grond in Antwerpen. De daaropvolgende jaren laat Rubens het huis naar eigen ontwerp aanpassen en uitbreiden met een atelier, een triomfpoortachtige portiek, een tuinpaviljoen en een halfrond, overkoepeld beeldenmuseum. Door deze ambitieuze verbouwingen krijgt de woning het uitzicht van een Italiaans palazzo. Ze belichamen Rubens’ artistieke idealen en illustreren de introductie van een nieuwe architectuur in de Nederlanden.

Vermoedelijk blijft Rubens’ woning tot het midden van de 18de eeuw haar oorspronkelijke uitzicht behouden. Daarna wordt het pand ingrijpend verbouwd.

Op de Wereldtentoonstelling te Brussel in 1910 wordt een volledige reconstructie op ware grootte van het oorspronkelijk Rubenshuis getoond, gebouwd naar de plannen van architect Henri Blomme. Deze reconstructie is een romantische interpretatie van wat het huis ooit geweest moet zijn, met een overdaad aan ornamenten. Het kent een groot succes en betekent een belangrijke stimulans om na te denken over de bewaring en herbestemming van het pand.

In 1936 wordt het Rubenshuis samen met een reeks andere Antwerpse gebouwen beschermd. De portiek en het tuinpaviljoen blijken op dat moment de enige herkenbare restanten van de 17de-eeuwse kunstenaarswoning.

Een jaar later slaagt het Antwerpse stadsbestuur er na vele pogingen uiteindelijk in om het Rubenshuis te verwerven. Stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke (1876-1946) krijgt de opdracht om op zoek te gaan naar de restanten van het oorspronkelijke huis en om latere toevoegingen te slopen. In het daaropvolgende decennium, tijdens de oorlogsjaren, vindt de restauratie van de portiek en het paviljoen plaats. Het woon- en schilderhuis wordt gereconstrueerd naar historisch model. In 1946 krijgt het Rubenshuis zijn huidige bestemming als museum.

"Dans notre idée, notre travail pourrait servir de modèle pour la reconstitution définitive que la ville d’Anvers devrait avoir à honneur d’exécuter. Les ornements architecturaux, les sculptures et bas-reliefs exécutés pour l’exposition de Bruxelles, seront conservés. Il en sera de même pour les dessins, plans, coupes, détails d’exécution qui nous ont couté près de six ans de travail, et qui nous permit de mener à bon fin cette résurrection de la maison de Rubens, avec les meilleures garanties d’exactitude."
‐ Henri Blomme in ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’
"Het Rubenshuis werd tussen 1937 en 1946 gereconstrueerd naar een ontwerp van stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke. Deze ontwerpkeuze werd genomen onder impuls van burgemeester Camille Huysmans. Hij was vastbesloten het Rubenshuis in zijn oorspronkelijke toestand te herstellen, inclusief het interieur. Als de experten niet wisten hoe het oorspronkelijke huis er precies had uitgezien, moesten ze ernaar streven ‘de historische werkelijkheid op een zo volmaakt mogelijke wijze te benaderen’. Van Averbeke was aanvankelijk geen voorstander van een reconstructie. Hij wilde alleen de portiek en het tuinpaviljoen restaureren en de bestaande gebouwen inrichten als museum."
‐ Thomas Van Driessche, 'De herschepping van het Rubenshuis in 1937-1946 en de eerste restauratie van de portiek en het paviljoen', in Monumenten en Landschappen, 2019 (4)
"Dit herbouwingswerk is bij gemis aan de noodige documentatie wel het ingewikkeldste van mijne 35-jarige loopbaan als stadsbouwmeester."
‐ Uit de voorbereidingen voor een geleid bezoek aan het Rubenshuis door Emiel Van Averbeke, circa 1945
"De herschepping van Rubens' huis was het resultaat van een compromis van hypothesen en meningen. Veeleer dan een wetenschappelijk gefundeerde reconstructie werd het een romantische evocatie, die als beeld van een tijd haar eigen historische en monumentale waarde verwierf."
‐ Petra Maclot, 'De Rubenssite: van pre-industrieel complex tot museale kunstenaarswoning', in Monumenten en Landschappen, 2019 (4)

Leeszaal

Wil je graag ter plaatse een archief inkijken?

Dit kan in ons Archiefhuis:
Parochiaanstraat 7
2000 Antwerpen

maandag t/m vrijdag: 09:00u-17:00u
Enkel op afspraak via
architectuurarchief@vai.be
32 (0)3 202 04 83

weekend en feestdagen: gesloten
kerstsluit: 23.12.2024-01.01.2025


Het archief kan ook in groep bezocht worden. De aanvraag hiervoor gebeurt ten minste 3 weken op voorhand via architectuurarchief@vai.be.


Plan hier je bezoek

VAi Archiefhub

Zoek en vind archieven binnen en buiten de VAi-Collectie op de VAi Archiefhub.


Naar de Archiefhub

VAi Bibliotheek

Snuister door meer dan 10.000 boeken in onze rijkgevulde bibliotheek.


Naar de catalogus