Metrostation Maalbeek

Maalbeek is een uniek metrostation in Brussel. Kunstenaar Benoît van Innis installeerde er samen met de architecten Paul Vermeulen en Henk De Smet acht portretten. Acht mannen- en vrouwengezichten getekend in sobere, zwarte lijnen op een raster van witte emailtegels. De voorbije dagen gingen foto’s van die innocenti, die onschuldige gezichten, de wereld rond via sociale media. Mensen tekenden ze na op stickers en kleefden ze op hun jas als troost en steunbetuiging. Maalbeek deed in een flits denken aan de Bijlmer in Amsterdam. Daar overleefde jaren geleden een boom een vliegtuigcrash waar tientallen mensen de dood werden ingesleurd. De omwonenden verankerden hun verdriet in een boom, die ze prompt tot monument doopten met de sprekende naam: ‘de boom die alles zag’. Maalbeek heeft — of moet ik zeggen had — acht gezichten die alles zagen. Benoît liet al verstaan dat hij bereid is om indien nodig de faiencetekeningen opnieuw te maken, ‘maar dan wel anders’.

Dat ‘anders’ doet denken aan het bijzondere Japanse concept kintsugi, waarbij brokstukken van waardevolle porseleinen voorwerpen met goud worden ‘gerepareerd’. Het zorgzaam uitgevoerde herstelwerk, zeg maar de gehechte kwetsuur, maakt het originele stuk letterlijk kostbaarder dan voorheen. Kintsugi leert dat een kwetsuur niet per se chirurgisch moet worden weggewist. Door ze deelachtig te maken kan ze een kunstwerk op een hoger niveau tillen.

Benoît van Innis beseft dat de mensen het metrostation Maalbeek als een soort memorial zullen gaan claimen. Niet verwonderlijk. Want de concrete plaats van een trauma, of het nu een aanslag is of een ongeval, blijkt nu eenmaal de meest betekenisvolle plek voor een memoriaal of gedenkteken.

Het station Atocha in Madrid herdenkt met een holle zuil vol opschriften van nabestaanden de terroristische aanslag van 2004. In Londen staat het memoriaal voor de slachtoffers van de metroaanslagen in 2004 in Hyde Park. Waren de Britten bang voor een memento mori in de metro of kozen ze pragmatisch voor life goes on en business as usual?

De Oostenrijkse architect Adolf Loos liet in 1908 al verstaan dat van de architectuur alleen het graf- en het gedenkteken deel uitmaken van de kunst. Wat met Maalbeek? Krijgen de acht portretten die alles zagen een nieuw gezicht? Een nieuwe betekenisvolle rol? Krijgen de kunstenaars Benoît en de architecten Vermeulen & De Smet de opdracht voor de inrichting van het Maalbeek-Station-Memorial? Want Maalbeek heeft intussen alle brokstukken voor een kintsugi-kunstwerk.