Het VAi zal de komende 49 jaar de Sint-Hubertuskerk, eigendom van de kerkfabriek Sint-Willibrordus Berchem, in erfpacht nemen en herbestemmen. ‘Hubert’, zoals het VAi graag naar de kerk verwijst, krijgt een nieuwe invulling en zal onderdak bieden aan de collectie architectuurarchieven, een bibliotheek en kantoren van het VAi. Het ontwerp van ectv architecten berust op vier uitgangspunten die nauw met elkaar verbonden zijn: ‘beter binnenkomen dan doorwaden’, ‘schoon schip’, ‘voorbij de viering’ en ‘gastvrijheid’. Door niet in te gaan op het initiële idee van het VAi om in het bouwblok een doorgang te voorzien, creëren de architecten plaats door de zijvleugels in de breedte uit te breiden. Door elders te ontharden vergroot de footprint van de kerk niet. Er ontstaat wel meer vloeroppervlakte voor de archiefwerking. Het grootste deel van de ontwerpopdracht bestaat immers uit het onderbrengen van de collectie van het VAi. “We waren van bij het begin terughoudend om in de hoogte te werken”, benadrukt architect Els Claessens. “Door te stapelen creëer je veel gewichtsmassa op één plek en dat leek ons gezien de onzekere staat van de fundamenten geen goed idee. Bovendien maak je hiermee het aanzicht van de kerk en haar constructie voor een groot stuk onzichtbaar.”

Door de zijdelingse uitbreiding blijft het schip als publieke ruimte vrij voor wisselend gebruik. Schoon schip maken dus. Architect Tania Vandenbussche: “Het schip als centrale ruimte vrijhouden is de essentie van het ontwerp. Door een gemengd gebruik toe te laten, creëer je een plek voor ontmoeting.” Achter de monumentale ruimte van het schip worden nieuwe vloeren toegevoegd voor de dagelijkse werking van het VAi. Om de relatie met de bezoeker zo transparant mogelijk te maken, werken de architecten met doorzichtige roosterwanden tussen het schip en de kantoren en verwerkingsruimtes van het archief.

Op heel wat plaatsen zijn de ingrepen eerder minimaal, maar met een grote impact op de beleving en openheid van het gebouw. Zo draaien de architecten de scharnieren van de toegangspoort om, waardoor de deuren naar buiten toe openen. “Met dergelijke kleine gebaren toont het VAi dat iedereen welkom is”, aldus Vandenbussche. Ook de bestaande buitenruimtes aan de voor- en achterkant worden maximaal geactiveerd en waar kan vergroot. Claessens: “We voorzien groene plekken die aangenaam zijn om te vertoeven en een uitnodiging om naar binnen te komen. Ze laten een variëteit aan gebruik toe, van horeca en onthaal tot leveren en verpozen.”

De kerk bevat veel troeven om circulair te bouwen. Zo zijn heel wat bouwmaterialen die nodig zijn voor de nieuwe volumes reeds aanwezig op de site. Vandenbussche: “De gevels van de uitbreidingen worden opgetrokken in een mengeling van kalk en vermalen bakstenen afkomstig uit de kerk. Er is ook veel marmer aanwezig dat we kunnen recupereren om nieuwe trappen te bouwen.” Verder blijft de structuur en het aanzicht van de kerk zo goed als onaangeroerd. ectv ziet de kerk dan ook als onderdeel van de archiefwerking van het VAi. Els Claessens: “Hubert wordt als het ware mee bewaard. Een goed voorbeeld zijn de historische glasramen, die mee in de depotruimte worden opgenomen.”

In maart vorig jaar lanceerden het VAi en het Team Vlaams Bouwmeester een speciale editie van de Open Oproep (0041 bis) voor de gefaseerde herbestemming en inrichting van de kerk. Meer dan veertig projectvoorstellen en architectenteams dienden zich aan. Vijf teams werden weerhouden om hun voorstel verder uit te werken:

*
Alice Babini, Lorenzo Bini Architetto, Philippe Vander Maren, Raf Geysen, Venlet Comm.V
*
ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche, Fenikx, Elise Van Thuyne
*
Bovenbouw Architectuur
*
De Smet Vermeulen architecten, wdjarchitecten
*
Dhooge & Meganck - Ingenieur Architecten i. s. m. Callebaut architecten, Rotor en Onbetaalbaar
*

In de gunningscommissie zetelden naast voorzitter Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Christian Rapp (Stadsbouwmeester Antwerpen), An Fonteyne (ingenieur-architect en vennoot NoAarchitecten), Wivina Demeester (voorzitter VAi) en Sofie De Caigny (directeur VAi). De commissie werd bijgestaan met advies van Annelies Hoes (Monumentenzorg stad Antwerpen), Elke Denissen (erfgoedconsulent Agentschap Onroerend Erfgoed) en Michel Lemmens (erfgoedconsulent orgels en klokken Agentschap Onroerend Erfgoed). Na de beoordeling van de vijf uitgewerkte voorstellen, kwam het voorstel van ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche i.s.m. Fenikx en Elise Van Thuyne als winnaar uit de bus.