Strategieën voor een land zonder landschap. Bas Smets over zijn werk en de tentoonstelling Landschappen.

deSingel heeft in zijn vernieuwde maandblad een uitgebreider artikel gepubliceerd over de tentoonstelling Landschappen van Bas Smets. U kan de tekst ook hier nalezen. Schrijf u hier in voor de openinglezing op do 26 september om 20u00.

Meer info over de tentoonstelling

Strategieën voor een land zonder landschap

De tentoonstelling illustreert de landschappen waaraan Bas Smets met zijn bureau de voorbije zes jaar heeft gewerkt. In een eerste ruimte wordt het ontwerp van het landschap getoond als een onderzoek naar de verbeelding van het bestaande land. In een tweede ruimte worden de gerealiseerde projecten geprojecteerd.

Ontstaan van het landschap
Het begrip 'landschap' is ontstaan om een genre in de schilderkunst te benoemen. In Europa ontstaan de eerste 'landschappen' in de vijftiende eeuw in de Lage Landen met de afbeelding van vensters in schilderijen. Het vensterkader liet toe een zicht op de omgeving te creëren dat losstond van het tafereel op de voorgrond. In dit 'kader' kreeg het landschap een autonomie, zowel wat inhoud als wat vorm betreft. Deze eerste gekadreerde landschappen waren een geïdealiseerde weergave van de realiteit, waarin alle elementen van het landschap volgens de regels van het perspectief werden geordend.

Land vs landschap
De landschapschilderkunst streefde niet naar een getrouwe weergave van het bestaande. De inspiratie kwam eerder uit religieuze en mythologische teksten. Zo is het opmerkelijk dat net de schilders uit de Lage Landen vooral landschappen schilderden die in hun vlakke polderland niet bestonden.
Het duurde nog tot in de achttiende eeuw vooraleer het begrip 'landschap' gebruikt zou worden in relatie tot het bestaande land. Vanaf toen ging men het territorium beschrijven aan de hand van begrippen uit de landschapschilderkunst. Het landschap heeft bijgevolg geen fysieke realiteit, maar ontstaat als de verbeelding van het bestaande land. Het onderscheid tussen 'land' en 'landschap' is essentieel: het land is het gegeven, het landschap de waarneming ervan. Een landschap kan worden gedefinieerd als een gemeenschappelijk gedeeld beeld van een deel van het territorium.

Land zonder landschap
In België ontbreekt een dergelijk gemeenschappelijk beeld. Het Belgische land heeft niet het door de mens gemaakte landschap van Nederland en niet de uitgesproken natuurlijke topografie van Frankrijk en Duitsland. Het vlakke land genereert geen sterk landschapsbeeld, waardoor het weinig weerstand kan bieden aan de uitdijende verstedelijking, de uitbreiding van de infrastructuur en de schaalvergroting van de landbouw. Gevolg hiervan is een verspreide bebouwing met een nagenoeg constante dichtheid. Door haar gebrek aan natuurlijke elementen kan België, en Vlaanderen in het bijzonder, worden beschouwd als een 'land zonder landschap'. Dat maakt het bij uitstek een laboratorium om landschappen te ontwerpen.

Landschap en landschapsontwerp
Het landschapsontwerp kan worden beschouwd als een voortzetting van de ontdekking van het landschap in de schilderkunst. Waar in de schilderkunst een geïdealiseerd landschap werd verbeeld, verwezenlijkt het landschapsontwerp dit beeld ook effectief. Bij de realisatie van het landschapsontwerp zijn er twee afzonderlijke momenten te onderscheiden: de verbeelding van het landschap in een ontwerp, en de realisatie van dit landschapsontwerp in de realiteit.

Verbeelding en verwezenlijking het landschap
De tentoonstelling legt de verbeelding van het landschap uiteen in zeven autonome etappes: kader, lezing, exemplarisch landschap, figuur, schriftuur, perceptie en miniatuur. Zeven projecten illustreren dit iteratief ontwerpproces, waarin elke etappe haar eigen specifieke beeld als resultaat heeft. Het landschapsontwerp creëert op die manier een reeks beelden die dient om de realiteit te transformeren.
Eenmaal het project gerealiseerd is, produceert de veranderde realiteit op haar beurt nieuwe beelden. Zo ontstaat er bij het landschapsontwerp een eindeloze opeenvolging van perceptie en transformatie, van verbeelding en verwezenlijking.
Het tweede deel van de tentoonstelling toont de verwezenlijking van het landschap met een projectie van twintig recent gerealiseerde projecten. Deze projecten doorlopen alle schalen van het landschapsontwerp, van de private tuin, via de publieke ruimte tot de aanleg van parken, en het landschap als decor van een film.