Masterproefonderwerpen

Inventarisatie architectuur inhoudelijk

François en Louis Baeckelmans

François (1827-1896) en Louis Baeckelmans (1835-1871) zijn typische vertegenwoordigers van het academische eclecticisme van de tweede helft van de 19e eeuw. François Baeckelmans volgde lessen aan de Antwerpse academie (1845-48) maar was als architect autodidact. In 1858 behaalde hij de Prijs van Rome en werd in 1867 corresponderend lid van de KCM. Tot het overlijden van Louis in 1871 werkten de broers Baeckelmans samen en bouwden zij in Antwerpen o.a. de neogotische Sint-Amanduskerk (1869-74) en het Gerechtshof (1871-74), een eclectisch gebouw met neorenaissance-inslag. François Baeckelmans bouwde verder verschillende scholen, woningen en kastelen, kloosters en kerken, o.a. de Sint-Janskerk in Borgerhout (1886-89, i.s.m. H. Beyaert), de Notre-Dame de Bon-Secours in Péruwelz (1887-93) en de Sint-Rochuskerk in Deurne (1891-93). Hij leidde van 1890 tot 1896 de restauratiewerken van de Antwerpse kathedraal. Vanaf 1886 onderwees hij architectuur aan de Antwerpse academie (bron: VIOE, Inventaris Onroerend Erfgoed)

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief van Lodewijk Baeckelmans :
  • De collectie beslaat 25 aquarellen en 16 pentekeningen van groot formaat (circa 37 x 26 cm) die Baeckelmans maakte tijdens zijn verblijf in Italië in 1860-1863, als winnaar van de Prijs van Rome.
• Archief AKASKA :
  • Onder andere: copie des lettres 1903-1926; plannen kerken, kastelen, herenhuizen
• Archief van Engetrim
  • Plannen van enkele huizen in de wijk Zurenborg
• Archief van Jos De Beer
  • Onder andere: de Sint-Janskerk, heropbouw van de Handelsbeurs (cfr. Joseph Schadde)

Materiaal beschikbaar in andere archieven:

• Aanvullend materiaal beschikbaar in CIVA

Edward Careels (1857-1933)

Architect Edward Careels werd geboren te Lier op 3/2/1857 en overleed er op 22/10/1933. Hij begon zijn loopbaan als klerk-tekenaar bij de provincie Antwerpen op 4/5/1876 en werd conducteur op 28/9/1877. In 1879 behaalde hij de eerste prijs uitmuntendheid in de civiele architectuur aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen nadat hij reeds een hele reeks eerste prijzen in diverse vakgebieden in de wacht had gesleept. Op 18/7/1899 werd hij provinciaal bouwmeester tot 1929, waarna hij nog als waarnemend bouwmeester in dienst bleef tot hij op 1/3/1930 opgevolgd werd door zijn zoon Gustaaf Careels (Lier 13/2/1896 – 19/9/1975). Op 24/9/1893 werd hij aangesteld als leraar boetseerkunst aan de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten te Lier, waar hij op 1/5/1920 tot directeur werd benoemd. Ook deze functie bekleedde hij tot zijn pensionering. Vanaf 12/7/1920 was hij lid van de Commissie voor Monumenten van het bisdom Mechelen. Vader en zoon Careels lieten een indrukwekkend architecturaal oeuvre na, doch in een ruimtelijk erg geconcentreerde context. Hun overheidsopdrachten beperkten zich tot de provincie Antwerpen en meer bepaald tot het arrondissement Mechelen. Privé zijn ze vooral in hun geboortestad Lier werkzaam geweest, hoewel het complex van de ursulinen in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, met onder meer de kerk, uitbreidingen en herstellingen ook een grootse realisatie is. (bron: Inventaris Onroerend Erfgoed)

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief van Edward Careels

Burgerlijke cultuurhuizen in Antwerpen in de 19de eeuw en vroege 20ste eeuw

In de 19de eeuw ontstonden in Antwerpen zoals in andere steden door de burgerij georganiseerde verenigingen, die een breed gamma culturele en sociale activiteiten voor leden en genodigden organiseerde. De lokalen van deze verenigingen groeiden uit tot selecte ontmoetingsplaatsen voor lokale netwerken en cultuurtempels. Het onderzoek is enerzijds cultuurhistorisch, maar heeft een onmiskenbaar architectuurhistorisch component.

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief AKASKA: Stordiau Cercle catholique
• Archief Cols & De Roeck: Cercle Royal La Philotaxe
• Archief Maxime Winders (veranderingswerken La Philotaxe)

Materiaal beschikbaar in andere archieven:

• Letterenhuis: Cercle artistique
• Felixarchief: KMDA
• KMDA: plannenarchief KMDA
• Aanvullend materiaal beschikbaar in CIVA

Jean-Laurent Hasse

Jean-Laurent Hasse (1849-1925) speelde een belangrijke rol bij de organisatie van een aantal wereldtentoonstellingen in België. Voor de Wereldtentoonstelling in Antwerpen in 1885 ontwierp hij onder meer de plannen van het 'Palais de l'Industrie' en een aantal inkompoorten van dit complex. Hij tekende ook plannen voor de Wereldtentoonstelling van 1894 in Antwerpen. Met Charles E. Soubre was hij officiële architect voor de Wereldtentoonstelling van 1905 in Luik. Hasse liet een eclectisch oeuvre na in Antwerpen, met een voorkeur voor de neotradionele stijl en de neo-Vlaamse-renaissance, zoals duidelijk blijkt uit zijn eigen woonhuis. Ondanks zijn belang is er nooit een monografisch onderzoek naar zijn oeuvre gebeurd (cfr. Inventaris Onroerend Erfgoed).

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Fotoalbum

Materiaal beschikbaar in andere archieven:

• O.a. het familiearchief Hasse in het Stadsarchief Antwerpen; archief over de respectievelijke wereldtentoonstellingen (Antwerpen en Luik)

Het archief van architect Heinrich Sermeus (1935-1987)

Heinrich Sermeus is verbonden met de Katholieke Universiteit Leuven, aangezien hij er zijn opleiding genoot als ingenieur-architect (1961) en er nadien eveneens werkte als docent, architect en ingenieur. Sermeus was daarnaast actief in de private architectuurprakrijk en realiseerde eengezinswoningen en interieurs, waarin hij invloeden opnam van de midden-Europese cultuur, zoals het woonconcept van één leefruimte, de 'Einraum'. Voorbeelden zijn de woning Janssens in Winksele-Herent (1967) en de woning Vanhoof-Vandessel in Kampenhout (1974). Hij was actief binnen de Stichting Ikone (1963), die zich bezighield met de inrichting van kerkinterieurs volgens de nieuwe liturgische eisen. Daarnaast was hij actief in het Keldermansgenootschap en de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Sermeus’ oeuvre kent een aantal bijzondere ontwerpen waar nog maar weinig rond gedaan is. VIOE heeft op haar website reeds een persoonsfiche: Inventaris Onroerend Erfgoed, maar nog geen gebouwen. Het archief is interessant voor een inhoudelijke en diepgaande ontsluiting. Er dient ook veldonderzoek te gebeuren van gebouwen die er nog zijn.

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Het archief omvat de tekeningen van Heinrich Sermeus. Het getuigt van een veelzijdige architectuurpraktijk die zowel woningbouw als renovatiewerken aan het patrimonium van de K.U. Leuven omvatte.
• Het archief bevat ook de neerslag van zijn activiteiten aan de Universiteit Leuven en voor de Stichting Ikone.
• Het archief bevat verder documentatie met betrekking tot het architecturaal erfgoed in Mechelen.

Catalogicollectie

Productcatalogi zijn van grote waarde voor het achterhalen van onder meer de technische aspecten van toegepaste materialen en technieken. Helaas is de catalogicollectie van VAi momenteel beperkt ontsloten. Drie zaken kunnen gebeuren:

• Inventarisatie en analyse van de huidige catalogicollectie
• Onderzoekswaarde bestuderen en het opzetten van een kader voor selectie
• Conservatie van de verschillende materialen in deze collectie:
  • Folders en brochures
  • Kunststof, steen, hout
  • Textiel en tapijt

Het Stuivenbergziekenhuis (1872-1884)

Een architectuurgeschiedenis van een van de belangrijkste 19^de-eeuwse ziekenhuizen in België.

Het nieuwe Stuivenberggasthuis kende een voor die tijd zeer vernieuwende architectuur, waar hygiëne en nieuwe technieken hand in hand gingen. Het ziekenhuis is ontworpen door architecten Frans Baeckelmans, Jules Bilmeyer en Joseph Van Riel.

De architectuurgeschiedenis van het Stuivenbergziekenhuis wordt geplaatst in de context van de modernisering van de ziekenzorg in Antwerpen en de vernieuwingen op het vlak van gezondheidszorg en zorgarchitectuur.

Het archief van François Baeckelmans bevat unieke documenten voor de ontwerpgeschiedenis van het gebouw.

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief van François Baeckelmans

De projecten van Léon Stynen in Chaudfontaine

Aan de vooravond van de 'Exposition Internationale de l’Eau' in Luik ontwierp Léon Stynen (Inventaris Onroerend Erfgoed) verschillende projecten voor Chaudfontaine: een casino, hotel, zwembad en een tentoonstellingspaviljoen.

De studie onderzoekt de context waarbinnen de opdrachten ontstonden, beschrijft de projecten en situeert ze binnen het eigen oeuvre van Stynen. Er wordt ook een antwoord gegeven op de vraag welke plaats deze vrijetijdsarchitectuur inneemt binnen de nationale en internationale architectuurproductie.

Het archief van Léon Stynen wordt bewaard in het archief van het VAi. Het onderzoek van de archieven van Stynen dient aangevuld te worden met onderzoek ter plekke.

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief van Léon Stynen

De ontwerpcoöperatieve SILO en het vroege werk van Jo Crepain (1975-1982)

Tijdens het begin van zijn carrière was de Antwerpse architect Jo Crepain (Inventaris Onroerend Erfgoed) medestichter en lid van de multidisciplinaire ontwerpcoöperatieve SILO (Studiegroep voor de Inrichting van de Leefomgeving), samen met architecten T. Hoeckx en J. Moens, interieurarchitect S. Stals en tuinarchitect G. Van Looveren). De projecten die ze ontwierpen waren vroege Belgische voorbeelden van een postmodern vocabularium waarin naast functie vooral het beeld werd benadrukt. Ze oogstten succes in binnen- en buitenland. Onder meer de woning De Wachter (1982) in ’s Gravenwezel werd een icoon in de internationale vakpers.

Het onderzoek maakt een balans op van de verschillende projecten, onderzoekt de werking van het bureau en plaatst het postmoderne werk in een internationale context. Het belang van Crepain voor de brede architectuurcultuur wordt niet uit het oog verloren. Het volledige atelierarchief van Jo Crepain wordt bewaard in het archief van het VAi.

Materiaal beschikbaar in het VAi:

• Archief van Jo Crepain

Architectuur- en stedenbouwkundige wedstrijden

Architectuurwedstrijden zijn een belangrijke katalysator binnen een architectuurcultuur. Bij iedere wedstrijd komen andere maatschappelijke actoren in beeld, elk met hun eigen ambities. Via de tentoonstelling Coming of Age (2021-2022) onderzocht het VAi hoe in de jaren 1980 en 1990 in Vlaanderen en Brussel een cultuur van architectuurwedstrijden ontstaat. Via het excerperen van Nederlandstalige architectuurtijdschriften uit de periode 1980-2000 ontstond er een relevante selectielijst aan wedstrijden. De breder registratie van wedstrijden resulteerde in de tentoonstelling in een definitieve focus van 10 wedstrijdmomenten die cruciaal zijn om het huidige wedstrijdbeleid (vb. Open Oproep) te begrijpen. De tentoonstelling brengt kritische vragen voort voor verder onderzoek.

• Stad aan de Stroom (1989-90)

Met Stad aan de Stroom zet het internationale fenomeen van de waterfrontontwikkeling voet aan wal in Antwerpen. De omstreden sloop van de koninklijke stapelhuizen aan het Willemdok illustreert waarom de ontwikkeling van het negentiende-eeuwse havengebied een kwaliteitsvolle stedenbouwkundige visie nodig heeft. De verlaten havenzone biedt kansen aan Antwerpen om zich verder uit te bouwen als een metropool met een sterke Europese identiteit. De gelijknamige onafhankelijke denktank neemt het heft in eigen handen en organiseert vanaf 1989 een tweevoudige internationale wedstrijd. Het doel: sterke ontwerpen genereren die Antwerpen terug naar zijn stroom kunnen brengen.

Vragen:

• Wat is de invloed van de wedstrijd Stad aan de Stroom op de latere masterplanning in Antwerpen?
• Hebben wedstrijden nog steeds een rol te spelen bij grote maatschappelijke omwentelingen?
• Hoe kan de betrokkenheid van burgers op een constructieve wijze een plaatsvinden in het proces van een (architectuur)wedstrijd?

Materiaal in het VAi:

• Exhaustieve lijst architectuurwedstrijden
• Archief vzw Stad aan de Stroom
• Archief Jef Van den Broeck
• Archief Christian Kieckens
• Archief Edward Van Steenbergen
• Archief AWG

Materiaal elders:

• Felixarchief Antwerpen
• Archief De Singel
• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

• Hoog Kortrijk, Stad aan de Stroom en Stationsomgeving Leuven (1989-90)

De projecten Hoog Kortrijk, Spoorweggebied Leuven en Stad aan de Stroom worden in de literatuur steevast in een adem vernoemd. Voor Marcel Smets luidden deze projecten een vernieuwing voor de stedenbouwkundige praktijk in. Deze iconische en internationale projecten halen buitenlandse ideeën en theorievorming rond de praktijk van het stadsontwerp naar Vlaanderen. Ze zetten stadsontwerp als het ware op de Vlaamse agenda.

Vragen:

• Wat is de impact van stedenbouwkundige wedstrijden zoals Stad aan de Stroom, Hoog Kortrijk en Stationsomgeving Leuven op de professionalisering van het stadsontwerp (stedenbouw) in Vlaanderen?
• Kunnen we deze periode als een kantelmoment beschouwen? Hoe hebben jullie deze veranderende atmosfeer gevoed door het buitenland (Barcelona, Parijs, Berlijn, ….) ervaren?

• In het editoriaal in Planologisch Nieuws (1-1991) wordt er kritisch gekeken naar het stadsontwerp als tekentafelsyndroom. Hebben stadsontwerpen de bedoeling stedelijke problemen op te lossen? Of is het kunst om de kunst? Ontwerp om het Ontwerp? Wat betekent deze kritiek in de context van Stad aan de Stroom?

Materiaal in het VAi:

• Archief AWG
• Wedstrijdbundels Hoog Kortrijk
• Archief vzw Stad aan de Stroom

Materiaal elders:

• Archief Geert Bekaert
• Archief Intercommunale Leiedal
• Archief Jef Vanreusel
• Archief Marcel Smets