De Boerentoren is meer dan een gebouw. Al van bij zijn oplevering was de toren een markant herkenningsteken van de Antwerpse skyline en een symbool voor de welstand en moderniteit van de stad. Antwerpen veroverde met zijn skyscraper zelfs een plaats op de internationale architectuurscène. Dit eerste Belgische torengebouw was met zijn 87,5 meter jarenlang een van de hoogste wolkenkrabbers in Europa. Vandaag staat de Boerentoren opnieuw in de belangstelling. De plannen om dit iconische gebouw de volgende jaren om te vormen tot een cultuurtempel laten niemand koud.
"De introductie van de wolkenkrabber in Europa verliep moeizaam. Voor sommigen waren de 'olifant-gebouwen' destructief en ongeschikt voor onze oude steden. Anderen propageerden torengebouwen als 'echt nieuwe architectuur, die mooi is en perfect beantwoordt aan de noden en economische mogelijkheden van de 20ste eeuw'."‐ Fragment uit 'Hoger, Higher, Plus Haut. Panoramisch Antwerpen', 2006
De architectuur van de toekomst: skyscrapers. Cartoon uit 'Le Patriotte Illustrée', 20 april 1913
Uit 'Le Patriotte Illustrée', 22 januari 1899
De skyline van New York, 1912
Adolf Loos, ontwerp voor de wedstrijd van de Chicago Tribune Tower, 1922
Walter Gropius-Adolf Meyer, ontwerp voor de wedstrijd van de Chicago Tribune Tower, 1922
De wedstrijd voor de bouw van de Chicago Tribune Tower van 1922 was de eerste grootschalige confrontatie van de Europese architecten met het skyscraperfenomeen. Ontwerp Eliel Saarinen.
Luchtfoto van New York, uit het tijdschrift 'Architecture Vivante', 1926
Luchtfoto van New York, uit het tijdschrift 'Architecture Vivante', 1926
Léon Stynen in New York, met uitzicht op de Manhattan Company Building, circa 1939
Cover van het tijdschrift 'Bâtir', 1933
Victor Blommaert, academieontwerp Torengebouw, 1934De Boerentoren gold als extra blikvanger voor de Antwerpse Wereldtentoonstelling van 1930. Het stadsbestuur wenste een 'prachtige moderne stadswijk' in het centrum van de stad. Het bouwblok 'Schoenmarkt, Eiermarkt en Beddenstraat', dat tijdens WOI vernield was, leek de meest geschikte plek. In 1928 diende de Algemeene Bankvereeniging zich als bouwheer aan. De verkoop van de bouwgrond was in augustus 1928 rond, met de verplichting om een 'monumentaal gebouw in den modernen bouwtrant' op te richten.
De bank stelde Jan Vanhoenacker (1875-1958) en Jos Smolderen (1889-1973) aan als architecten. Vanhoenacker, vertrouwd met het hoogbouwvraagstuk door zijn deelname aan de architectuurwedstrijd voor de Chicago Tribune Tower in 1922, had de leiding over het project. De bijdrage van Smolderen bestond uit de inplanting en vormgeving van het bouwwerk. Stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke (1876-1946), die met zijn schematische modellen de krijtlijnen had uitgezet voor het torengebouw, vervulde namens het stadsbestuur een adviserende en controlerende rol. De architecten werkten in 1928 en 1929 verschillende voorstellen uit. Dit ontwerpproces resulteerde in de bouwaanvraag die werd goedgekeurd op 14 februari 1930.
De funderingswerken startten in februari 1929. Het staalskelet werd opgetrokken tussen november 1929 en maart 1930. en tegen het najaar Van 1930 was het metselwerk zo goed als klaar.
Oorlogsschade in de Beddenstraat, 1914
Alfons Francken en Hendrik Delvaux, publicatie met het niet uitgevoerde wedstrijdontwerp voor de heropbouw van de Schoenmarkt, 1919
Jos Smolderen, niet uitgevoerd wedstrijdontwerp heropbouw Schoenmarkt, 1919
Jos Smolderen, niet uitgevoerd wedstrijdontwerp voor de heropbouw van de Schoenmarkt, 1919
Eduard Van Steenbergen, niet uitgevoerd wedstrijdontwerp heropbouw Schoenmarkt, 1919
Eduard Van Steenbergen, niet uitgevoerd wedstrijdontwerp voor de heropbouw van de Schoenmarkt, 1919
Eerste maquette van de Boerentoren, juli 1928
Emiel Van Averbeke, gevelontwerp Schoenmarkt gevoegd bij de verkoopsdocumenten van de bouwgrond, 1928
Emiel Van Averbeke, gevelontwerp Beddenstraat gevoegd bij de verkoopsdocumenten van de bouwgrond, 1928
Portret van Emiel Van Averbeke, 1932
Emiel Van Averbeke, Jan Vanhoenacker en Jos Smolderen, ontwerp voor de Boerentoren, 1928
Achille Nicolaïdis, karikatuur van Jan Vanhoenacker en Jos Smolderen, 1930
Jos Smolderen, ontwerp voor een torengebouw, z.j.
Emiel Van Averbeke en Jan Vanhoenacker, gevelontwerp Meirbrug, 12 juni 1928
Emiel Van Averbeke, Jan Vanhoenacker en Jos Smolderen, plattegrond van de gelijkvloerse verdieping, mei 1928
Jos Smolderen, perspectieftekening Boerentoren, 21 oktober 1928
Jos Smolderen, perspectieftekening Boerentoren, 21 oktober 1928
Jos Smolderen, perspectieftekening Boerentoren, 21 oktober 1928
Jos Smolderen, doorsnede op de inkomhal, z.j.
Jan Vanhoenacker, Jos Smolderen en Emiel Van Averbeke, plattegrond verdieping, maart 1929
Jan Vanhoenacker, Jos Smolderen en Emiel Van Averbeke, aanwijzer torengevels, oktober 1930
Jan Vanhoenacker, Jos Smolderen en Emiel Van Averbeke, definitief gevelontwerp (deel 1), januari 1931
Jos Smolderen, ontwerp voor een gevelpaneel met gestileerd dierenmotief, z.j.
Jan Vanhoenacker, Jos Smolderen en Emiel Van Averbeke, definitief gevelontwerp (deel 2), januari 1931
Jan Vanhoenacker, ontwerp van de smeedijzeren inkomdeur, maart 1931
Jan Vanhoenacker, ontwerp voor de terrasoverdekking op de 10de verdieping, april 1931
Jan Vanhoenacker, aanwijzer voor het terras op de 10de verdieping, april 1931"Er zijn in onze stad weinig zaken die zoo voortdurend de belangstelling gaande houden. Het publiek volgt den vooruitgang van de werken met een werkelijk fanatisme… Het is alsof iedereen zich persoonlijk wil overtuigen of heel dat ijzeren gevaarte op elkaar staat."‐ Anoniem, januari 1930
37. Luchtfoto met onder meer het braakliggende terrein aan de noordzijde van de Schoenmarkt, circa 1928
Foto van de bouwwerf, 1929
Foto van de bouwwerf, 1929
De Boerentoren in het eerste nummer van het bekende Franse tijdschrift 'L’Architecture d’Aujourd’hui', november 1930
De Duitse firma Demag was verantwoordelijk voor de constructie van het staalskelet. Cover van bedrijfsdrukwerk, circa 1929
Het staalskelet in opbouw, 1929-1930
Op de hoogste etage van het staalskelet, 1930
Platform met lier en hijstoestel, circa 1930
Een arbeider op de uiterste punt van de staalconstructie, circa 1930
De montage van de vloeren, 1930
Basis van een van de pijlers, 23 november 1929
Prefabricatie van stijlen en liggers, 1929-1930
Binnenbekleding van de pijlers met Molersteen, circa 1930
Constructietekening, juni 1031
Gevelbekleding met witte steen, circa 1930
Het trappenhuis, 1930-1931
De Boerentoren in opbouw, 29 oktober 1930
Binnengezicht van de werf, 1930-1931In maart 1932 verhuist de bank naar haar nieuwe kantoren. Van de beschikbare 3500 m² bouwgrond was aanvankelijk slechts circa 2300 m² bebouwd. Centraal aan de Schoenmarkt stond een toren van 24 verdiepingen hoog, bekroond met een waterreservoir en geflankeerd door twee lagere vleugels. Het volume in de Beddenstraat sloot hierbij aan. Achter de toren, geprangd tussen de twee vleugels, bevond zich een dubbelhoge ruimte bekroond met een grote lichtkoepel.
Het gebouw was niet alleen de nieuwe hoofdzetel van de bank, het was ook een grootschalig vastgoedproject. De bank nam slechts een tiende van de oppervlakte in. De meeste ruimtes in de toren en de zijvleugels waren huurkantoren en -appartementen. Het complex huisvestte ook verschillende winkels en horecazaken.
De toren in kikvorsperspectief, circa 1932
Zicht vanop de Meir, circa 1932
Zicht vanuit de Wilde Zee, jaren 1930
De inkom voor de huurders, circa 1932
De toegangsdeuren gezien vanuit de loketzaal, 1932
De smeedijzeren toegangsdeur richting loketzaal, 1932
De ingang van de tearoom Cuperus, 1932
Zicht op de dubbelhoge centrale hal, met loketzaal, gaanderij en lichtkoepel, 1932
De loketzaal, 1932
De vergaderzaal van de Raad van Beheer, 1932
De toegang naar de kofferzaal, 1932
De traphal nabij de kofferzaal, 1932
Het terras op de 10de verdieping, circa 1932
De panoramazaal op de 24ste verdieping, 1932
Tearoom Cuperus, 1932In de jaren 1960 werd het duidelijk dat het gebouw uitgeleefd was en de bank bijkomende ruimtes nodig had voor al haar activiteiten. Voor de eigenaar en de architecten Léon Stynen (1899-1990) en Paul De Meyer (1922-2011) was een nieuw torengebouw de oplossing voor deze problemen. Omdat hun voorstel voor een nieuwbouw op weinig bijval kon rekenen, kozen ze uiteindelijk voor een meer behoedzame aanpak. Het bestaande gebouw werd grondig gerenoveerd en aan de hoek Eiermarkt-Beddenstraat kwam er een nieuwe vleugel. In 1976 waren de werken voltooid. Het vernieuwde Torengebouw zou voortaan alleen nog door de bank zelf gebruikt worden, met uitzondering van enkele winkels op de gelijkvloerse verdieping.
Jos Smolderen, renovatievoorstel voor de Boerentoren, 8 juli 1968
Jos Smolderen, renovatievoorstel voor de Boerentoren, 8 juli 1968
Jos Smolderen, renovatievoorstel voor de Boerentoren, 8 juli 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, schetsontwerp voor een nieuw torengebouw, 1967
Léon Stynen en Paul De Meyer, schetsontwerp voor een nieuw torengebouw, 1967
Léon Stynen en Paul De Meyer, schetsontwerp voor een nieuw torengebouw, 1967
Léon Stynen en Paul De Meyer, maquette van het bestaande gebouw, circa 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, maquette met alternatief voor het bestaand gebouw, circa 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, maquette met alternatief voor het bestaand gebouw, circa 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, maquette met alternatief voor het bestaand gebouw, circa 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, voorontwerp voor een nieuw Torengebouw, circa 1968
Léon Stynen en Paul De Meyer, fotomontage met de maquette van het geselecteerde ontwerp, 1968 I foto Frans Claes
Gezicht vanop de Eiermarkt, circa 1968
Bouwput aan de Eiermarkt-Beddenstraat, 1971 I foto Frans Claes
De nieuwe vleugel aan de Eiermarkt-hoek Beddenstraat in opbouw, 1971 I foto Frans Claes"Deze bouwkunst is er een van de lyriek van het staal… Vandaar dat nog slechts het spel der rechte architectonische lijnen, met een voorkeur voor het vertikale is overgebleven. Geen nutteloze ornamenten, geen valsche esthetiek, alleen organisch, functioneele, ware schoonheid."‐ Jan Vanhoenacker, 1935
Wil je graag ter plaatse een archief inkijken?
Dit kan in ons Archiefhuis:
Parochiaanstraat 7
2000 Antwerpen
maandag t/m vrijdag: 09:00u-17:00u
Enkel op afspraak via architectuurarchief@vai.be
32 (0)3 202 04 83
weekend en feestdagen: gesloten
zomersluit 2024: 15 juli t/m 28 juli
Het archief kan ook in groep bezocht worden. De aanvraag hiervoor gebeurt ten minste 3 weken op voorhand via architectuurarchief@vai.be.
Ben je opzoek naar een bepaald archief of dat ene archiefstuk uit de collectie? Duik dan in onze online inventaris.
Er is meer dan enkel de collectie van het VAi. Wij registreren al deze informatie voor jou in de Databank Architectuurarchieven.