Het Steen is het oudste en misschien wel meest iconische gebouw van Antwerpen. Het is verbonden met de oorsprong van de stad en de laatste zichtbare getuige van de omwalde burcht die sinds de 13de eeuw de oevers van de Schelde domineerde.
Wat vandaag Het Steen is, is het resultaat van eeuwen bouwen, verbouwen en bijbouwen. Om de samenhang tussen de verschillende bouwfasen te vergroten, schreef de Vlaams Bouwmeester in 2016 een Open Oproep uit voor de restauratie en herbestemming van het Steen. Het winnend ontwerp van noAarchitecten vertrekt vanuit de bouwgeschiedenis van het complex. Het vrijstaand gebouw zoals het in 1890 was gevormd, ligt aan de basis van hun voorstel. De nieuwbouw van noAarchitecten sluit naadloos aan op dit historische deel. Voor het historisch onderzoek deden de architecten onder meer beroep op archiefstukken uit de collectie van het VAi.
Het Steen kende tal van functies en veranderde verschillende keren van uitzicht.
De volledige tijdlijn en een korte geschiedenis van Het Steen vind je op de website Onroerend Erfgoed.
Gravure van Josef Linnig uit 1868, naar een tekening van Bonaventura Peeters uit 1650
Het Steen in de 18de eeuw, jaren 1820
Emile Puttaert, de burchtpoort en de gevangenis van Het Steen, 1861
De oude Vismarkt, met op de achtergrond Het Steen. Gravure van Jozef Linnig, 1868
Het Steen voor de ontmanteling en de restauratie, begin jaren 1880
Het vrijgemaakte Steen, met links het bewaarde achterhuis en rechts de oude brug richting Steenpoort, circa 1883
Het Steen voor de restauratie, circa 1883 I foto Gustave Hermans
Voorontwerp voor de restauratie van Het Steen, einde jaren 1870
Ferdinand Truyman, opmeting van de bestaande toestand van de westgevel van Het Steen, 1884
De burcht van Antwerpen, met aanduiding van de nieuwe Scheldekaaien, 1877
Ferdinand Truyman, ontwerp van herstelling voor gevel B van Het Steen, 1885
Ferdinand Truyman, ontwerp van herstelling voor gevel C van Het Steen, 1885
Ferdinand Truyman, ontwerp van herstelling voor gevel A van Het Steen, 1885"Oude gedenkteekens herstellen is zeer moeilijk. Herstellingen hebben dikwijls voor gevolg dat, zij de oorspronkelijkheid van den bouwtrant bederven. Daar het Steen niet alleen een eigenaardig gebouw, maar daarenboven eene geschiedkundige oorkonde was, zoo kwam het er op aan in de restauratie alle fouten te voorkomen."‐ Uit Jef van der Venne, 'Joseph Lefebvre en zijn werk', 1895
Het Steen gerestaureerd, begin 20ste eeuw
Het gerestaureerde Steen aan de nieuwe Scheldekaaien, circa 1900
Gezicht op de nieuwe Scheldekaaien, begin 20ste eeuw
Het Steen, met uitzicht op de Jordaenskaai, begin 20ste eeuw
Het Steen, begin 20ste eeuw. Set van drie foto's uit het archief van de Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedeschoon
Het Steen vanaf het Noorderterras, met uitzicht op de Vleeshuisstraat, begin 20ste eeuw
André Fivez, verbouwing van Het Steen tot Nationaal Scheepvaartmuseum. Doorsnede en liggingsplan, einde 1952
André Fivez, verbouwing van Het Steen tot Nationaal Scheepvaartmuseum. Geveltekeningen, december 1952
André Fivez, uitbreiding van Het Steen. Voorstel C, maart 1952
Het Steen in de jaren 1950
De kapel van Het Steen, z.j.
De scheepvaartzaal ven het Scheepvaartmuseum z.j.In 2016 koos de jury van de Open Oproep voor de restauratie en herbestemming van Het Steen voor het ontwerp van noAarchitecten.
De bescheiden, functionele uitbreiding uit de jaren 1950 werd vervangen door een nieuwe vleugel. Dat volume neemt de vormentaal van de burcht over, maar op een meer abstracte en robuuste manier. Met deze ingreep toont Het Steen zich opnieuw als een ensemble en wordt de relatie met de omgeving versterkt.
noAarchitecten, visiebeeld Open Oproep, 2016
noAarchitecten, visiebeeld Open Oproep, 2016
Ontwerp kleurgradaties in het metselwerk door kunstenaar Pieter Vermeersch
© foto Kim Zwarts
© foto Kim Zwarts
© foto Kim Zwarts
© foto Kim Zwarts
© foto Kim Zwarts
© foto Michiel De Cleene
© foto Kim Zwarts
© foto Michiel De Cleene
© foto Michiel De Cleene
© foto Kim Zwarts
© foto Kim Zwarts
© foto Michiel De Cleene
© foto Michiel De Cleene
© foto Michiel De Cleene
© foto Kim Zwarts"We willen een geheel maken met een uitgesproken karakter, een duidelijke identiteit die de (historische) waarde van deze plek in Antwerpen duidelijk maakt. Het interesseert ons om met het nieuwe het oude te versterken. In de nieuwbouw zal een spanningsveld worden opgezocht."‐ noAarchitecten, wedstrijddossier Open Oproep Het Steen, 2016
tentoonstelling
Het project Het Steen is opgenomen in de tentoonstelling Gevonden architectuur. De tentoonstelling zet de nieuwe verhouding tussen hedendaags ontwerp en erfgoed op scherp. Ze onderzoekt aan de hand van experimentele, grensverleggende (inter)nationale voorbeelden de verschillende posities die hedendaagse ontwerpers innemen ten opzichte van de bestaande gebouwen en omgeving.
Tentoonstelling Gevonden architectuur nog tot 17.03.2024 in DE SINGEL, Antwerpen.
plan je bezoekvideo
Voor de tentoonstelling Gevonden architectuur sprak het Vlaams Architectuurinstituut met Philippe Viérin van NoAarchitecten over Open Oproep en het project Het Steen.
bekijk de videoWil je graag ter plaatse een archief inkijken?
Dit kan in ons Archiefhuis:
Parochiaanstraat 7
2000 Antwerpen
maandag t/m vrijdag: 09:00u-17:00u
Enkel op afspraak via architectuurarchief@vai.be
32 (0)3 202 04 83
weekend en feestdagen: gesloten
zomersluit 2024: 15 juli t/m 26 juli
Het archief kan ook in groep bezocht worden. De aanvraag hiervoor gebeurt ten minste 3 weken op voorhand via architectuurarchief@vai.be.
Ben je opzoek naar een bepaald archief of dat ene archiefstuk uit de collectie? Duik dan in onze online inventaris.
Er is meer dan enkel de collectie van het VAi. Wij registreren al deze informatie voor jou in de Databank Architectuurarchieven.
