Stadsfeestzaal Alvéoles
Het bunkercomplex Avéoles, in Saint-Nazaire, is een weerbarstige getuige van de Tweede Wereldoorlog. De Franse havenstad was de uitvalsbasis van de Duitse onderzeebootvloot en was een cruciale schakel in de verdedigingsgordel van de Atlantikwall. Nagenoeg de volledige stad werd in 1944 door geallieerde luchtaanvallen vernield, terwijl het eigenlijke doelwit van het gewelddadige luchtoffensief materiële weerstand bood. Het Duitse militaire apparaat werd verslagen. De massieve bunker met zijn acht meter dikke gewelf van gewapend beton bleek evenwel onverwoestbaar. Ook al wenste de stad na de oorlog regelmatig de Fremdkörper te slopen om de oorlogstrauma’s uit te wissen. Aan het begin van deze eeuw beslist Saint-Nazaire om de monumentale constructie een nieuwe bestemming te geven.
Samen met zijn lokale partner Bourbouze & Graindorge realiseert het Brusselse bureau 51N4E een laatste fase van dit reconversieproject waarbij militair erfgoed tot een nieuwe cultuurpool wordt omgevormd. Verschillende architectuurbureaus kregen de voorbije jaren een of meerdere beuken in de monumentale betonnen constructie toegewezen. 51N4E wordt als laatste team door het stadsbestuur uitgenodigd op basis van eerdere herbestemmingsprojecten, zoals de omvorming van Brouwerij Lamot tot een congres- en erfgoedcentrum, in Mechelen, of van een oude mijnsite tot cultuurhuis C-mine, in Genk. De opdracht van de architecten bestaat erin om de populaire feest- en concertzaal Salle Jacques Brel over te hevelen van het stadscentrum naar de laatste drie beuken van het bunkercomplex: Avéoles 11, 12 en 13.
Bij hun interventie kiezen 51N4E en partners voor een beproefde strategie. De nieuwe voorzieningen worden als autonome structuren in het bestaande karkas geschoven, waarbij de drie traveeën door de bekleding elk een ander karakter krijgen. Elke beuk suggereert een andere ingebruikname. Een eerste travee bevat de eigenlijke feestzaal en wordt ontsloten door middel van een passage in openlucht. Buiten krijgt Salle Jacques Brel gouden toegangspoorten en een goudglanzende gevel, terwijl de rijke houten lambrisering en een feeërieke verlichting de binnenkant een huiselijk allure geven. Een groot venster laat toe dat bezoekers door de zaal van de ene zijde naar de andere kunnen blikken. Dit perspectief wordt bekrachtigd door een monumentale lichtsculptuur van Nathalie Dewez, die weifelt of ze een grote luster is die tot de interieurinrichting behoort, dan wel een hemellichaam dat het havenlandschap verlicht. Een tweede beuk in snelbouwsteen bevat een stelsel van bergingen en ondersteunende, logistieke functies, waardoor de opstelling in de twee flankerende zalen kan wisselen. Een derde beuk is grotendeels onafgewerkt gebleven. Relatief lage en grootschalige metalen elementen zijn los in de ruimte gezet. Als attributen – props – reorganiseren ze het ruwe bunkerinterieur. Ondanks haar ruwe, onafgewerkte karakter – of misschien net dankzij haar punkgehalte – kan deze travee door concerten en andere evenementen worden geactiveerd.
De grootste kracht van het ontwerp schuilt in de vanzelfsprekende wijze waarop het ogenschijnlijk tegengestelde verwachtingen weet te verenigen. De sleutel ligt hierbij niet zozeer in de eigenlijke ingrepen, maar vooral in wat door de architecten onbepaald is gelaten. Het architectenteam vult de toebedeelde ruimte slechts gedeeltelijk. Aan de havenzijde is ruimte gemaakt voor een balkon dat als belvedère op het havendok uitkijkt en zo de verbroken band met de oceaan herstelt. Een binnenstraat aan de stadszijde verweeft wat zich binnen afspeelt met het alledaagse stadsleven buiten en verankert zo de cultuurpool in de stad. De alomtegenwoordige, fysieke aanwezigheid van de bestaande bunker houdt ten slotte de herinnering aan het verleden levend.
- Maarten Van Den Driessche
Dit project is gepubliceerd in het Architectuurboek Vlaanderen N°14. Wanneer attitudes vorm krijgen
