Transformatie van een melkerij in concertruimte en verblijfsgebouw
Een bucolisch landschap in het Pajottenland met kleine bolle grasheuveltjes, de bossen van het kasteel van Gaasbeek, een rij knotwilgen en grazende Brabantse boerenpaarden. In deze omgeving, die nog het meest wegheeft van een decor, verbouwden Robbrecht en Daem architecten een oude melkerij.
De melkerij met voor- en achterbouw uit respectievelijk 1899 en 1952 stond op een naar achteren toe oplopend terrein. De voorbouw is sober maar grondig gerenoveerd tot een verblijfsruimte voor musici: een zitruimte, een keuken en enkele slaapkamers. Aan de buitenkant is amper iets van de ingreep te merken. Het hoofdgebouw en een bijgebouw met inrijpoort, oorspronkelijk opgetrokken in baksteen, hebben nu een grijs geschilderde, gecementeerde plint en gevelvlakken met een witte kaleilaag – een dunne bepleistering aangebracht met een borstel waarbij de structuur van de stenen zichtbaar blijft – gekregen.
De inrijpoort vormt zowel de inkom voor de verblijfsruimtes als voor de muziekruimte. Aan een neutrale, wit gepleisterde voorplaats ligt de ingang van de concertruimte, uitgerust met een geluidsdempende tussensas. Een deur met glas verschaft toegang tot een langzaam oplopende spiraalvormige buitentrap.
De achterbouw is vervangen door een nieuwbouw met dezelfde contouren. Het niveauverschil van elf meter op de terreindiepte van 55 meter wordt in het ontwerp van de concertruimte akoestisch uitgebuit. De hoge ruimte van de muziekzaal heeft de vorm van een ziggoerat: de buitenste wanden, die op de terreingrenzen staan, beginnen laag en lopen in spiraalvorm naar het midden van het gebouw op. Dit resulteert in een bewandelbaar dak, dat naar een dakterras leidt. Wie hier staat, kan net over de nok van het voorgebouw naar de nabijgelegen kasteeltuin en het landschap kijken.
De nieuwe concertruimte is opgebouwd uit een betonnen kern bekleed met roodbruine veldovensteen. Sommige buitengevels van de ziggoerat zijn gekaleid en benadrukken de eenheid met het voorste bouwvolume. Evengoed accentueren ze de virtuoze vorm. Eén schuine en drie rechte muren bepalen het grondvlak van de ruimte. Een stevige boekenwand rondom, met deuren en ventilatievoorzieningen, benadrukt deze geometrie. Andere versterkende elementen zijn de bestudeerde plaatsing van de ramen in een messing kader en het vreemde plafond, dat uit verschillende vlakken bestaat en afgewerkt is met dezelfde veldovensteen. De precieze vorm van het binnenvolume, de materiaalkeuze – eikenhouten vloer en boekenkasten – en de poreuze, niet gevoegde baksteen zijn het resultaat van een minutieus akoestisch onderzoek. Niet alleen is de ruimte volledig afgesloten voor geluiden en trillingen van buitenaf, alles is erop uitgezocht om de klanken van de kamermuziek te verspreiden, de juiste nagalm te krijgen en het gewenste reliëf voor de opname van de warme tonen te creëren.
Deze realisatie vormt het culminatiepunt bij uitstek van twee leidmotieven uit het oeuvre van Robbrecht en Daem architecten. Het eerste, de schroomloze overlevering aan het zintuiglijk genot van een landelijke omgeving en de geborgenheid van een gebouw, en het gebruik van vormen die refereren aan een onbewust collectief geheugen, zou men pastoraal kunnen noemen. Een tweede leidmotief in hun werk is het ontwerpen van plaatsen voor de creatie en beleving van kunst. Zowel toonplekken voor plastische kunst als concertruimtes worden consequent opgebouwd uit een opeenvolging van gearticuleerde ruimtes. Zo’n gebouw bestaat uit een parcours dat de bezoeker uit de buitenwereld geleidelijk naar een kern toe leidt. Het kapselt de bezoeker in, biedt hem uitgekiende lichtinvallen en uitzichten en bereidt hem voor op de bijzondere ontmoeting met een sculptuur of muziekstuk. De ontwerpers zetten alle mogelijke architecturale middelen in om het gebouw tot een prikkelende, zintuiglijke ervaring te maken.
- Katrien Vandermarlier
