Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) zal de komende 49 jaar de Sint-Hubertuskerk in Antwerpen in erfpacht nemen. Het VAi staat in voor het onderhoud en een passende herbestemming. 'Hubert' krijgt dus een nieuwe invulling en zal onderdak geven aan de collectie architectuurarchieven, een bibliotheek en kantoren. De kerk krijgt opnieuw een belangrijke publieke functie met plaats voor coworking, polyvalente ruimtes en een koffie- of soepbar.
Hubert, je ziet er stevig uit. Een kloeke rots in de Berchemse branding. Je hebt al heel wat gezien, en kan wat aan. Je verbaast je niet snel over iets. Je zag het burgerlijke Berchem bloeien aan het begin van de 20ste eeuw, kreunde tijdens de oorlog, maar leefde weer op in het optimisme na de oorlog. De Berchemse jeugd vond een plekje bij jou om elkaar te ontmoeten en te dansen.
Hubert, de voorbije decennia verging het je minder goed. De buurt om je heen transformeerde. Steeds minder mensen vonden de weg naar jou, het leven stroomde langzaam uit je weg. Je verstilde. Je deur werd nog zelden geopend, je werd koud en leeg.
Hubert, je bent moe. Je kraakt en ruikt muf. Je bedoelt het wellicht zo niet, maar je komt ook afstandelijk over. Je bent nog wel de majestueuze afsluiter van de mooiste straat van Berchem, maar je ogen richten zich niet meer fier op.
Hubert, wij hebben een voorstel. We willen je graag onze grootste schat toevertrouwen. Duizenden tekeningen, foto’s en maquettes. Restanten van nooit uitgevoerde dromen, gedachten en studies, maar ook neerslagen van het wroetende zoeken aan de ontwerptafel van honderden architecten. Wij koesteren die collectie en zijn ervan overtuigd dat ze bij jou een nieuwe thuis kan vinden
Hubert, wij zien jou als een kans. Een klein parkje voor de buurt, een ontmoetingsplek, jouw overmaatse buik vol architectuurarchieven, onderzoekers die de weg naar jou vinden, architecten die elkaar treffen terwijl ze zich verbazen over de creatieve rijkdom van hun voorgangers, medewerkers van het VAi die er een stimulerende werkplek vinden.
Wat denk je, Hubert?
De Sint-Hubertuskerk is een neogotische kerk, opgetrokken uit donkere baksteen en natuursteen. Het gebouw is eigendom van de kerkfabriek Sint-Willibrordus Berchem en is sinds enige tijd niet meer in gebruik als parochiekerk. De kerk en haar omgeving vormen een beschermd stadsgezicht. Het gebouw zelf is geen beschermd monument, maar huisvest wel een inpandig orgel dat omwille van haar historisch belang is beschermd als monument.
De herbestemming van de Sint-Hubertuskerk vindt zijn oorsprong in het parochiekerkenplan dat in 2016 werd goedgekeurd door het bisdom en de gemeenteraad. Het doel is om leegstand van de kerkgebouwen tegen te gaan en ze in goed onderhoud van een waardevolle nieuwe invulling te voorzien. De Sint-Hubertuskerk maakt hier deel van uit. AG Vespa lanceerde daarom in het najaar van 2020 een oproep naar een kandidaat-erfpachter. Het dossier van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) was daarbij volledig en best onderbouwd.
"De herbestemming van de Sint-Hubertuskerk maakt de missie van het VAi heel tastbaar. Ik zie het als een kans om op een nieuwe manier om te gaan met duurzaamheid."‐ Sofie De Caigny, directeur Vlaams Architectuurinstituut
De erfpachtovereenkomst met het VAi wordt afgesloten voor een periode van 49 jaar. Bedoeling is dat het VAi zijn volledige collectie in de kerk zal onderbrengen. Het huidige depot in de Parochiaanstraat is namelijk te klein geworden om de groeiende collectie te beheren en te verwerken. De klimatologische omgeving en de hoogte van de kerk lenen zich perfect voor het onderbrengen van de architectuurarchieven. Naast een depot zullen ook de kantoren en de ruimte voor publiekswerking in de kerk worden voorzien.
Verder wil het VAi van de kerk ook een ontmoetingsplek creëren voor zowel partnerorganisaties, de buurt als het brede publiek. Zo zullen er in de kerk polyvalente zalen, coworking plekken en een koffie- of soepbar worden voorzien. Bovendien zal iedereen welkom zijn om in de bibliotheek de volledige collectie te raadplegen. In totaal zal zo’n 700 m² voor het publiek toegankelijk blijven.
Met de nieuwe huisvesting wil het VAi bijdragen aan maatschappelijk-ruimtelijke vraagstukken, zoals de herbestemming van kerken. De Sint-Hubertuskerk is makkelijk bereikbaar met het openbaar vervoer en op fietsafstand van deSingel, waar het VAi de publieksactiviteiten blijft waarmaken. Dit is voor het VAi belangrijk als promotor van duurzame mobiliteit en ruimtegebruik. Voor de huisvesting van de collectie wil het VAi geen nieuwe ruimte aansnijden, maar zich inbedden in het bestaande weefsel van de stad.
"Duurzaam erfgoedbeheer, geen nieuwe ruimte aansnijden, een klimaatneutraal depot, dichtbij openbaar vervoer, een meerwaarde voor de buurt en de stad… In dit project komt het allemaal mooi samen."‐ Sofie De Caigny, directeur Vlaams Architectuurinstituut
De kerk is beschermd als stadszicht, het interieur is niet beschermd. Het VAi wil respectvol en innovatief met dit erfgoed omgaan. Tijdens de werken en het beheer zal er op een respectvolle manier toegezien worden op het bestaande erfgoed. Zo zal er voorrang gegeven worden aan duurzame materialen, en waar het kan aan recuperatiematerialen. Het VAI zal hiervoor steeds nauw afstemmen met de dienst omgevingsvergunningen van de stad, het Agentschap Onroerend Erfgoed en monumentenzorg.
Het VAi wil werken met een box-in-box principe waarbij de buitenschil van het kerkgebouw grotendeels behouden blijft en de herbestemming dus een zachte overgang teweeg brengt voor de omgeving en het straatbeeld. De werken aan zowel buiten- als binnenkant van de kerk zullen gefaseerd verlopen. Voor de concrete uitwerking hiervan zal een ontwerpteam worden aangesteld via een extra editie van de Open Oproep (OO 41 bis) van de Vlaams Bouwmeester.
Bedoeling is om de volledige collectie en de kantoren tegen 2028 te hebben ondergebracht in de kerk.
"Wij wensen het VAi veel succes met deze nieuwe stap in zijn werking. Ongetwijfeld zal dit nieuwe opportuniteiten met zich meebrengen. We kijken dan ook uit naar de synergie met de vele, deels nieuwe, plannen die deSingel en het VAi de komende jaren samen zullen ontwikkelen."‐ Hendrik Storme, algemeen en artistiek directeur deSingel
De herbestemming van kerken staat vandaag hoog op de agenda. Maar hoe vind je hierover informatie? De adviespagina’s van het Vlaams Architectuurinstituut brengen soelaas. Ze vormen een gids voor al wie op zoek is naar historisch onderzoek rond (kerk)gebouwen.
lees meer
