De beroemde barokschilder Pieter Paul Rubens (1577-1640) was een wereldburger, maar hij kwam altijd terug naar zijn vertrouwde Antwerpen. Hij kocht er een huis en bouwde het om tot een Italiaans stadspaleis. Naar aanleiding van de opening van Rubens Experience, het nieuwe onthaal van de hand van Robbrecht en Daem architecten, lanceert het Vlaams Architectuurinstituut een collectiehighlight. Reis mee door de wonderlijke geschiedenis van de kunstenaarswoning.
In 1610 kopen Pieter Paul Rubens (1577-1640) en zijn eerste vrouw Isabella Brant (1591-1626) een huis met grond in Antwerpen. De daaropvolgende jaren laat Rubens het huis naar eigen ontwerp aanpassen en uitbreiden met een atelier, een triomfpoortachtige portiek, een tuinpaviljoen en een halfrond, overkoepeld beeldenmuseum. Door deze ambitieuze verbouwingen krijgt de woning het uitzicht van een Italiaans palazzo. Ze belichamen Rubens’ artistieke idealen en illustreren de introductie van een nieuwe architectuur in de Nederlanden.
Vermoedelijk blijft Rubens’ woning tot het midden van de 18de eeuw haar oorspronkelijke uitzicht behouden. Daarna wordt het pand ingrijpend verbouwd.
Op de Wereldtentoonstelling te Brussel in 1910 wordt een volledige reconstructie op ware grootte van het oorspronkelijk Rubenshuis getoond,, gebouwd naar de plannen van architect Henri Blomme. Deze reconstructie is een romantische interpretatie van wat het huis ooit geweest moet zijn, met een overdaad aan ornamenten. Het kent een groot succes en betekent een belangrijke stimulans om na te denken over de bewaring en herbestemming van het pand.
In 1936 wordt het Rubenshuis samen met een reeks andere Antwerpse gebouwen beschermd. De portiek en het tuinpaviljoen blijken op dat moment de enige herkenbare restanten van de 17de-eeuwse kunstenaarswoning.
Een jaar later slaagt het Antwerpse stadsbestuur er na vele pogingen uiteindelijk in om het Rubenshuis te verwerven. Stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke (1876-1946) krijgt de opdracht om op zoek te gaan naar de restanten van het oorspronkelijke huis en om latere toevoegingen te slopen. In het daaropvolgende decennium, tijdens de oorlogsjaren, vindt de restauratie van de portiek en het paviljoen plaats. Het woon- en schilderhuis wordt gereconstrueerd naar historisch model. In 1946 krijgt het Rubenshuis zijn huidige bestemming als museum.
De binnenplaats met atelier en schilderhuis, met door de bogen van de portiek uitzicht op de tuin. Gravure van Jacob Harrewijn naar Jacques van Croes, 1684 (collectie Rubenshuis)
Gezicht op het schilderhuis vanuit de tuin en het tuinpaviljoen, met onderaan de straatgevel en enkele interieurs. Gravure van Jacob Harrewijn naar Jacques van Croes, 1692 (collectie Rubenshuis)
Rubens volgde bij het ontwerp van de portiek het voorbeeld van de Dorisch orde, zoals die in het handboek van Vignole was gepubliceerd. Gravure uit ‘Le nouveau Vignole ou règles des cinq ordres d’architecture par Jacques Barozzio’, Parijs, 1755 (collectie VAi)
Het tuinpaviljoen. Gravure van Erin Corr en Jozef Linnig naar Nicaise de Keyser en J. Stordiau, 1840 (collectie VAi)
Rubens liet zich ook inspireren door de Italiaanse architectuur. De vorm van de centrale poortdoorgang van de portiek gaat bijvoorbeeld terug op de Porta Pia in Rome, een ontwerp van Michelangelo uit 1563. Gravure uit ‘Le nouveau Vignole ou règles des cinq ordres d’architecture par Jacques Barozzio’, Parijs, 1755 (collectie VAi)
De portica. Gravure van Erin Corr naar Nicaise de Keyser en Jan-Frans Stordiau, 1840 (collectie VAi)"Dans notre idée, notre travail pourrait servir de modèle pour la reconstitution définitive que la ville d’Anvers devrait avoir à honneur d’exécuter. Les ornements architecturaux, les sculptures et bas-reliefs exécutés pour l’exposition de Bruxelles, seront conservés. Il en sera de même pour les dessins, plans, coupes, détails d’exécution qui nous ont couté près de six ans de travail, et qui nous permit de mener à bon fin cette résurrection de la maison de Rubens, avec les meilleures garanties d’exactitude."‐ Henri Blomme in ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’
Cover van de publicatie ‘Wereldtentoonstelling van Brussel in 1910. Het huis van Rubens. Heropbouwing door Henri Blomme’ (collectie VAi)
De voorgevels van het Rubenshuis op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘L’Emulation’, 1910 (11) (collectie VAi)
De portiek van het Rubenshuis op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘L’Emulation’, 1910 (11) (collectie VAi)
Het tuinpaviljoen van het Rubenshuis op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’ (collectie VAi)
Het schildersatelier van het Rubenshuis op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘L’Emulation’, 1910 (11) (collectie VAi)
Het interieur van het schildersatelier (zijde van de gaanderij) op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’ (collectie VAi)
De schouw in het schildersatelier, gebeeldhouwd door Edward Deckers. Uit ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’ (collectie VAi)
Het interieur van het schildersatelier op de wereldtentoonstelling van Brussel, ontworpen door Henri Blomme. Uit ‘Pavillon de la ville d’Anvers à l’Exposition Universelle de Bruxelles 1910. La Maison de Rubens. Réconstitution par Henri Blomme’ (collectie VAi)"Het Rubenshuis werd tussen 1937 en 1946 gereconstrueerd naar een ontwerp van stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke. Deze ontwerpkeuze werd genomen onder impuls van burgemeester Camille Huysmans. Hij was vastbesloten het Rubenshuis in zijn oorspronkelijke toestand te herstellen, inclusief het interieur. Als de experten niet wisten hoe het oorspronkelijke huis er precies had uitgezien, moesten ze ernaar streven ‘de historische werkelijkheid op een zo volmaakt mogelijke wijze te benaderen’. Van Averbeke was aanvankelijk geen voorstander van een reconstructie. Hij wilde alleen de portiek en het tuinpaviljoen restaureren en de bestaande gebouwen inrichten als museum."‐ Thomas Van Driessche, 'De herschepping van het Rubenshuis in 1937-1946 en de eerste restauratie van de portiek en het paviljoen', in Monumenten en Landschappen, 2019 (4)
Cover van de publicatie ‘Rondom de wederopbouw van het Rubenshuis’ van Frederik Clijmans, uit 1941 (collectie VAi)
Ontwerp van Emiel Van Averbeke voor de reconstructie van de straatgevels, 1939 (collectie VAi)
Ontwerp van Emiel Van Averbeke voor de reconstructie van het schildersatelier, de portiek, de kunstkamer en het museum, gezien vanuit de tuin, 1939 (collectie VAi)
Emiel Van Averbeke, doorsnede van de gevels rond de binnenplaats, 1939 (collectie VAi)
Ontwerp van Emiel Van Averbeke voor de reconstructie van de gevel van het schildersatelier, 1939 (collectie VAi)
Emiel Van Averbeke, schets met het interieur van het schildersatelier en de loofgang, jaren 1930 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schets met waterput en loofgang, jaren 1930 (privaat archief)
Schets van Emiel Van Averbeke, jaren 1930 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schets met de verbindingsdeur tussen het Rubenshuis en de conservatorswoning, jaren 1940 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schetsen met het interieur van een spreek- of werkkamer en trapfragmenten, jaren 1940 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schetsen met ontwerpen voor de conservatorswoning, jaren 1940 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schetsen met het interieur van de werkplaats of het schildersatelier, jaren 1940 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schets met de bekroning van de trappaal naar de tweede verdieping, 1941 (privaat archief)
Emiel Van Averbeke, schets met het interieur van de kunstkamer, met zicht op het museum, jaren 1940 (privaat archief)"Dit herbouwingswerk is bij gemis aan de noodige documentatie wel het ingewikkeldste van mijne 35-jarige loopbaan als stadsbouwmeester."‐ Uit de voorbereidingen voor een geleid bezoek aan het Rubenshuis door Emiel Van Averbeke, circa 1945
Victor Blommaert, vergelijkende studie van kapitelen, met onder meer verwijzingen naar ontwerpen van de ‘Pompa Introitus honori Ferdinandi’ en Henri Blomme, jaren 1930 (collectie VAi)
Victor Blommaert, schetsen van het cassetteplafond en consoles, jaren 1930 (collectie VAi)
Victor Blommaert, tekening van een deur met bijschrift ‘Deur van het Hotel Osterieth, te gebruiken in Rubenshuis’, jaren 1930 (collectie VAi)
Victor Blommaert, schetsen van kroonlijsten, 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor deurbeslag, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor een vaas, 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, onafgewerkte ontwerptekening van de zuid- en westgevel van de binnenplaats, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, schets van de zuid- en westgevel van de binnenplaats, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor de trapzaal met loggia in de westelijke vleugel aan de binnenplaats, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor de gevel van de werkplaats (of schildersatelier), jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor het portaal van de noordgevel van de werkplaats (of schildersatelier), jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor het portaal van de hofgevel van de werkplaats (of schildersatelier), jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor de tribune in de werkplaats (of schildersatelier), jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, presentatietekening met gezicht op de noord- en westgevel aan de binnenplaats, 1939 (collectie VAi)
Victor Blommaert, interieurontwerp voor het persoonlijk atelier van Rubens, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor een cassettenplafond, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor het portaal van de werkplaats (of schildersatelier), jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor de trap naar de loggia in de westelijke vleugel aan de binnenplaats, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor de schouw in de woonkamer, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor een portaal, jaren 1940 (collectie VAi)
Victor Blommaert, ontwerp voor het halfcirkelvormige antiquarium, ook wel museum genoemd, jaren 1940 (collectie VAi)
De straatgevel van het gerestaureerde Rubenshuis in 1945 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De straatgevel van het gerestaureerde Rubenshuis in 1945 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De binnenplaats noordwest, met het gerestaureerde inkomgebouw en woongedeelte, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De gerestaureerde zuid- en westvleugel aan de binnenplaats, met links de werkplaats, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
Deel van de gerestaureerde westvleugel aan de binnenplaats, met onder meer de trapzaal, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
Detail van de gerestaureerde gevel van de werkplaats, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De pomp op de binnenplaats, jaren 1940 (collectie VAI / foto KIK-IRPA)
Centrale doorgang van de gerestaureerde portiek, met doorkijk naar het tuinpaviljoen, jaren 1940 (collectie VAi)
De gerestaureerde portiek, jaren 1940 (collectie VAi)
Het gerestaureerde tuinpaviljoen in 1944 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De gerestaureerde gevel van de werkplaats aan de tuinzijde, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
Gerestaureerd gebouw, met de kunstkamer en het museum, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De gerestaureerde gevels aan de tuinzijde, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De tribune in de werkplaats, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)
De eetkamer, jaren 1940 (collectie VAi)
Het interieur van de hovenierswoning, jaren 1940 (collectie VAi / foto KIK-IRPA)"De herschepping van Rubens' huis was het resultaat van een compromis van hypothesen en meningen. Veeleer dan een wetenschappelijk gefundeerde reconstructie werd het een romantische evocatie, die als beeld van een tijd haar eigen historische en monumentale waarde verwierf."‐ Petra Maclot, 'De Rubenssite: van pre-industrieel complex tot museale kunstenaarswoning', in Monumenten en Landschappen, 2019 (4)
Wil je graag ter plaatse een archief inkijken?
Dit kan in ons Archiefhuis:
Parochiaanstraat 7
2000 Antwerpen
maandag t/m vrijdag: 09:00u-17:00u
Enkel op afspraak via architectuurarchief@vai.be
32 (0)3 202 04 83
weekend en feestdagen: gesloten
zomersluit 2024: 15 juli t/m 28 juli
Het archief kan ook in groep bezocht worden. De aanvraag hiervoor gebeurt ten minste 3 weken op voorhand via architectuurarchief@vai.be.
Zoek en vind archieven binnen en buiten de VAi-Collectie op de VAi Archiefhub.
Snuister door meer dan 10.000 boeken in onze rijkgevulde bibliotheek
