In het licht van de klimaatopgave is de keuze om geen onbebouwde ruimte in te nemen een van de meest duurzame opties. Een nieuw engagement voor bestaande gebouwen dringt zich op. Gare Maritime is hiervan een inspirerend voorbeeld. Neutelings Riedijk Architecten plaatste twaalf paviljoenen onder de gigantische kappen van 140 bij 280 meter van het voormalige goederenstation uit begin twintigste eeuw op het terrein van Thurn & Taxis. De paviljoenen maken plaats voor 45.000 m² horeca, kleinhandel en kantoren.

Het was de ambitie om in het art-nouveaustation een stad te maken waar het nooit regent. De paviljoenen zijn in de zijkappen van het oorspronkelijke station ondergebracht. Ze zijn toegankelijk via stegen en pleintjes die uitgeven op twee promenades van 16 meter breed. De architecten laten de centrale spoorwegkap vrij en transformeren die tot een majestueuze boulevard. De groenaanleg van Omgeving vervolledigt deze compositie en zorgt voor bijkomende thermische buffering, naast de natuurlijke ventilatie. Via de balkons van de paviljoenen zijn er ‘eyes on the street’ en de indrukwekkende kruistrappen ensceneren een stedelijk spel van zien en gezien worden.

De afmetingen van de paviljoenen volgen de ritmering van de overspanningen van de bestaande spoorwegkappen. Zowel in dimensionering als materialisering gaan oud en nieuw harmonieus samen. De paviljoenen en trappen zijn integraal uitgevoerd in geprefabriceerde houtbouw (Cross Laminated Timber, CLT). Bouwen onder de bestaande kappen was ideaal voor de gigantische houtbouw, aangezien de werf droog bleef. Door die materiaalkeuze kon bovendien de bestaande fundering behouden blijven en zijn alle ingrepen reversibel. Het hout komt terug in de oorspronkelijke bekleding van de kappen die wonderwel goed bewaard bleven onder de dikke laag roetuitstoot van de toenmalige stoomtreinen.

Het project geeft op een verschillende manieren uitdrukking aan duurzaamheid. In de eerste plaats houdt het project de mercantiele geschiedenis van Thurn & Taxis leesbaar. Die culturele vorm van duurzaamheid lijkt vanzelfsprekend gezien de uitzonderlijke architecturale waarde van het stationsgebouw. Echter, voordat ontwikkelaar Extensa met Neutelings Riedijk in zee ging, vroeg die aan enkele binnen- en buitenlandse architecten om een visie over de herbestemming. Het ene voorstel was al spectaculairder dan het andere, en allemaal doorbraken ze de logica van het bestaande. Het relatief bescheiden voorstel van Neutelings Riedijk getuigt niet alleen van respect voor de geschiedenis van de plek. Het ingetogener voorstel was ook een interessante businesscase om de ontwikkelaar ertoe aan te zetten het bestaande gebouw, dat geen beschermd monument is, waar nodig te restaureren.

Daarnaast is in Gare Maritime alles in het werk gezet om op het vlak van energie-, water- en materiaalgebruik de meest recente standaarden en technieken toe te passen, wat niet evident is in een meer dan 100 jaar oud gebouw. Aanzienlijke hoeveelheden blauwe steen en vloerstenen werden op de site gerecupereerd en hergebruikt. In functie van de duurzaamheid zijn waar mogelijk nieuwe technieken in bestaande bouwelementen geïntegreerd.

Tot slot wil het project ook op een duurzame manier bijdragen aan de ontwikkeling van Brussel. In een dichtbebouwde wijk met relatief veel jongeren en een hoge werkloosheid, biedt het project broodnodige ademruimte. De vraag is of deze sociale vorm van duurzaamheid volgehouden kan worden nadat rond de Gare Maritime de dense woningbouwontwikkeling voor de hogere midddenklasse voltooid zal zijn. De Brusselse stadsbouwmeester zorgde er alvast voor dat op het terrein van Thurn & Taxis enkele vormen van maakindustrie behouden bleven, om het al te exclusieve karakter van de wijk wat te temperen en hopelijk ook aan jongeren uit de buurt werkgelegenheid te bieden.

- Sofie De Caigny

Dit project is gepubliceerd in het Architectuurboek Vlaanderen N°15. Allianties met de realiteit