Gemeenschapscentrum Spikkerelle
De aanpak van het architectenbureau Dierendonckblancke voor het gemeenschapscentrum Spikkerelle te Avelgem is van een heel andere aard. Terwijl de uitgangspunten van het ontwerp van Club 77 integratie en bemiddeling zijn, liggen deze van Spikkerelle eerder in de lijn van paradox en contrast. De drie hoofdfuncties van het gebouw — polyvalente zaal, foyer en theater — zijn boven elkaar gestapeld. Zo ontstaat een compact volume dat ruim 11 meter boven het maaiveld uittorent. De stapeling zorgt niet alleen voor een bescheiden voetafdruk en een zekere graad van compactheid, maar verleent het gebouw bovendien een vorm van monumentaliteit, die dan weer meteen — ogenschijnlijk — uitgevlakt wordt door het gebruikte materiaal. Het gemeenschapscentrum is immers gehuld in sneeuwwitte golfplaten. In contrast met het noeste uitzicht van de omgeving en de kerk van Avelgem op de achtergrond — een bouwwerk voor de eeuwigheid — evoceren de golfplaten van het gemeenschapscentrum een idee van tijdelijkheid en vergankelijkheid. Eenmaal men het gebouw betreedt en de zware, massieve betonnen structuur ervaart, wordt het gevoel van monumentaliteit hersteld.
Spikkerelle staat als een steriel object in het landschap op de snijlijn tussen de bebouwde kom en het natuurreservaat De Meersen. Het gebouw toont zich onthecht van zijn omgeving, maar is er tegelijkertijd volledig in verankerd, zoals de sculpturale sokkel, diep ingegraven in de helling van het terrein, aantoont. Net zoals in het ontmoetingscentrum van Schuiferskapelle treedt ook hier een zekere tweeledigheid op in het plan, zij het in dit geval verticaal. Terwijl het hoofdvolume zijn plaats in de omgeving opeist en het gebouw een gezicht geeft, is de sokkel haast onzichtbaar in het landschap geworteld. De sokkel toont zich slechts door twee insnijdingen in het terrein. Hij verleent toegang tot het café en vormt een tweede ingang — naast de ingang via de foyer — voor de polyvalente zaal. Het café, dat door jeugdorganisatie Krak gehuurd wordt van de gemeente, wordt volledig autonoom uitgebaat. Niet alleen de afzonderlijke ingang, maar ook de goede verbinding met de polyvalente zaal, die door het Krak gebruikt wordt als fuifzaal, zijn dus van groot belang. Hoewel het café zich in de sokkel bevindt, beschikt het toch over een buitenterras in een uitgegraven put.
Hoewel Spikkerelle zich in een pittoresk decor bevindt, heeft het een vrij introvert karakter. Het gebouw keert zich als het ware naar binnen en gunt slechts op een select aantal plaatsen een strak gekaderde blik op de schilderachtige omgeving. Zo wordt het weidse uitzicht door het grote, trapezoïde raam in de oostgevel van de foyer al gauw overstemd door de dramatiek die uitstraalt van de interne organisatie van het gemeenschapscentrum. De polyvalente zaal, die om akoestische redenen in een put op niveau -1 ingewerkt werd, strekt zich verticaal uit tot tegen de aflopende betonvloer onder de theaterzaal (op niveau +1) en is ter hoogte van de foyer volledig in glas uitgevoerd. Deze opstelling, ontworpen om ervoor te zorgen dat daglicht kan toetreden in de polyvalente zaal, geeft het gemeenschapscentrum een panoptisch karakter. Elk gevoel van intimiteit of beslotenheid die de verzonken ligging van de polyvalente zaal potentieel kon oproepen, wordt meedogenloos tenietgedaan. Hoewel deze organisatie onwaarschijnlijk haar nut bewijst tijdens fuiven of publieke evenementen, werkt ze nefast voor kleinschalige ontmoetingen in intieme kring. Niettemin zou men kunnen stellen dat deze opstelling precies dat doet wat Van Elslande verhoopt had: de interne organisatie van Spikkerelle doorbreekt elke vorm van hokjesmentaliteit en creëert ontmoeting door de bezoekers, willens nillens, in direct visueel contact te plaatsen.
De laagdrempeligheid die het ontmoetingscentrum van Schuiferskapelle kenmerkt, is in het gemeenschapscentrum van Avelgem ver zoek. Spikkerelle presenteert zich als een cultureel baken op de grens tussen het dorpse en het natuurlijke landschap en beweegt zich ook in de vormgeving van het gebouw in grensgebieden: tussen vergankelijk en eeuwig, tussen onthecht en verankerd, tussen intiem en panoptisch. Het gebouw creëert verwachtingspatronen om deze vervolgens te doorprikken in een architecturaal spel van contrast, contradictie en paradox.
De uitbouw van culturele centra, ontmoetingscentra en gemeenschapscentra in Vlaanderen heeft de voorbije decennia een variëteit aan bouwwerken voortgebracht. Zelfs vandaag — binnen een relatief vergelijkbare landelijke context — levert dit bouwprogramma nog sterk uiteenlopende ontwerpen op, die op een eigen, specifieke manier de in 1965 vooropgestelde principes voor deze typologie respecteren en herdefiniëren. Zo verschillen Club 77 en Spikkerelle niet alleen in schaal, inplanting en profilering, maar geven ze bovendien op radicaal verschillende wijze vorm aan de begrippen van ontmoeting en gemeenschapsvorming. Terwijl DDM.Architectuur in het ontmoetingscentrum van Schuiferskapelle een subtiele evenwichtoefening uitvoert tussen schijnbaar tegenstrijdige begrippen zoals innovatief/traditioneel en buitengewoon/vertrouwd, gaat de aanpak van Dierendonckeblancke in het gemeenschapscentrum van Avelgem niet zozeer om subtiliteit, maar wel om monumentaliteit en contrast.
Ontmoeting situeert zich in Schuiferskapelle op het plein voor het gebouw, dat samen met de foyer het scharnierpunt vormt van het ontwerp, waar een veelvoud van kleinschalige ruimten zich omheen nestelt. In Spikkerelle doordringt het concept van gemeenschapsvorming vrij expliciet het hele gebouw. Tegenover de compartimentering van het ontmoetingscentrum van Schuiferskapelle staat de resolute transparantie en grootschaligheid van het gemeenschapscentrum van Avelgem. Uiteraard is het niet opportuun te bepalen welke van deze formules beter werkt. Want net zoals ontmoeting in onze hedendaagse, multiculturele samenleving een begrip is dat verschillende vormen aanneemt en voortdurend evolueert, zo ook wordt aan dit begrip op verschillende manieren uitdrukking gegeven in de gebouwde werkelijkheid. Het proces, waarin architectuur de maatschappij weergeeft en de maatschappij architectuur vormgeeft, zet zich aldus eindeloos verder, en manifesteert zich expliciet in de bouw van onze ontmoetingscentra.
- Janina Gosseye
