Renovatie hoekpand

Verlaten hoekpanden horen bij de meest gevoelige plekken in een stadsweefsel. Als woning blijven ze dikwijls langer leeg staan wegens onaantrekkelijk: ze zijn ingesloten, moeilijk te organiseren en hebben nauwelijks of geen buitenruimte. Daar staat tegenover dat ze, als ze worden aangepakt, in één beweging de entree van twee straten tegelijk mee vormgeven en daarmee de heropleving van een hele buurt een impuls kunnen geven. Dit katalyserende effect van gerichte architecturale ingrepen vormt de basis van het stedelijk grond- en pandenbeleid van AG Vespa, wat staat voor Autonoom Gemeentebedrijf voor Vastgoed en Stadsprojecten van de stad Antwerpen. Deze organisatie wil vooral jonge gezinnen aanmoedigen in de stad te blijven of te komen wonen.

In 2003 kon AG Vespa het leegstaande en bijna tot de sloop veroordeelde pand op de hoek van de Dodoensstraat en de Van Geertstraat in Borgerhout aankopen. URA kreeg de opdracht het pand minimaal te renoveren. Het was – en is nog steeds – in alle opzichten een erg aanwezig gebouw. Ietwat protserig, lijkt het in de gevel te hebben willen compenseren wat het aan vloeroppervlakte tekort kwam. Het geeft daarmee de indruk meer gevel dan gebouw te zijn. In het ontwerp van URA wordt die gevel een zelfstandig element, inspelend op het historische gegeven dat het aantal raamopeningen in de gevel zich destijds vertaalde in de belastingen die men betaalde voor zicht op straat. In de oorspronkelijke neoclassicistische gevel was een aantal gevelopeningen dan ook al van in het begin dichtgehouden. Dit principe heeft URA aangegrepen om een nieuwe gevelcompositie uit te tekenen door sommige dichtgemetste raamnissen weer open te maken of andere, bestaande openingen juist weer dicht te maken, afhankelijk van waar de achterliggende functie om vroeg. Door de gesloten raamnissen ook nog eens zwart te schilderen, onderstreept URA de hernieuwde ingebruikname. Tegelijk werd hier een trompe-l’oeileffect gecreëerd dat, vanuit de scherpe hoek van waaruit men het gebouw steeds benadert, de illusie wekt dat alle raamnissen daadwerkelijk geopend zijn. Om het zelfstandige karakter van de gevel te benadrukken, werd geen enkele binnenmuur tot tegen de buitengevel aangebouwd. Een centrale trap, gematerialiseerd als een ‘klimmeubel’, organiseert door zijn positionering en specifieke vorm elk van de drie verdiepingen en maakt een verdere planindeling overbodig. Hij neemt de hoekverdraaiing van het gebouw in zich op en laat aan de ene zijde een doorgang vrij, terwijl hij aan de andere zijde op de respectieve verdiepingen plaats ruimt voor een keuken, een woonruimte en een dakterras.

In overleg met AG Vespa werd het gebouw ontworpen en gebouwd als een commerciële gelijkvloerse verdieping met bovenliggende gezinswoning. Uiteindelijk heeft de koper – hij kwam pas in beeld toen het gebouw werd opgeleverd en heeft dus met de architecten en hun ontwerp geen uitstaans gehad – daar een geheel eigen invulling aan gegeven. Vandaag wordt de gelijkvloerse verdieping verhuurd als studio en is de woning, oorspronkelijk voorzien voor twee woonniveaus en één slaapniveau, door de koper zelf omgebouwd tot een bed & breakfast. Twee gastenkamers, waarvoor telkens nog een afzonderlijke badkamer is ingericht, liggen samen met de privé-vertrekken van de inwonende gastheer verspreid over de drie verdiepingen. Vanzelfsprekend heeft dit gevolgen gehad voor de openheid van het plan, wat men zou kunnen betreuren, maar het verdraagt die aanpassing wel. De kern van het oorspronkelijke ontwerp is nog steeds de drager van de huidige invulling. Dankzij het abstracte karakter van de ruimtes en het strakke schema van plan en gevel heeft de bewoner zich de woning probleemloos toegeëigend en kon het pand opnieuw zijn dominante, trotse positie in de buurt innemen.

Raf Snoekx