School

Hoe voeg je zeven klassen en een mediatheek toe aan een school uit de negentiende eeuw, ingeklemd in een dichtgeslibd bouwblok in de dichtst bevolkte, armste en kleinste gemeente van België? Hoe maak je er een ‘brede’ school van, die na de schooluren ruimte biedt voor het buurtleven zonder de organisatie van de school in het gedrang te brengen? Hoe verzoen je ten slotte het intimiderende karakter van dit scholentype met de kwetsbare bevolking die hier school loopt? Voor die netelige vragen kwam Kathleen Mertens te staan bij het ontwerp voor de verbouwing van een oude gemeenteschool, ondertussen herdoopt tot ‘Sint-Joost-aan-Zee’, in de Grensstraat in Sint-Joost-ten-Node.

De school kan model staan voor alle scholen uit de negentiende eeuw. Een poortgebouw biedt toegang tot het voorplein, geflankeerd door een turnzaal en een refter. Daarachter ligt het hoofdgebouw: twee etages met elk een rij klassen langs een van boven verlichte hal. Beneden heet deze hal de préau en een galerij, bereikbaar via een trap en overloop, bedient de klassen op de etage. Een centrale doorsteek leidt naar de speelplaats achteraan. Bijzonder aan deze school is enkel de tuin links van de préau: hij behoort tot de directeurswoning aan de Gillonstraat.

De ontwerpstrategie van Kathleen Mertens valt te omschrijven als een cadavre exquis: de nieuwe uitbouw lijkt haaks te staan op de logica van de bestaande school. Ze ontdeed het hoofdgebouw van zijn parallelle zadeldaken en verving die door een betonplaat. Die vormt een artificiële ‘grond’, waarop ze een kashba van acht klassen in lichte, ruim beglaasde dozen plantte. De klassen hebben een structuur van gelaagd hout en de buitenwanden ervan zijn bekleed met ceder. Ze staan rond patio’s aan de rand van de plaat en een overdekte binnenplaats in het midden. Luifeltjes bieden een droge doorgang naar een klein sanitair blok. Het effect is verbluffend. De klassen bieden een gevoel van ruimte en overzicht dat in de wirwar van straatjes beneden ontbreekt. De patio’s zijn prachtige buitenruimtes, en de kashba is een wereld op zich: een forse trap van warm verzinkt staal rond een betonnen liftkoker in de tuin van de woning aan de Gillonstraat maakt het dak apart toegankelijk van buitenaf. Zo wordt dit meteen een buurtcentrum.

Maar hult die ingreep de préau dan niet in het duister? Nee. Ten eerste is er de spectaculaire stalen trap van de galerij van de préau naar het dak. Licht stroomt binnen via een groot daklicht boven deze trap. Extra licht komt van drie grote ramen aan het uiteinde van de préau, die uitgeven op de tuin. Nog meer licht sijpelt naar binnen via de trap die vanuit een lokaal op de galerij naar de mediatheek op het dak loopt. Via glazen tegels in de vloer van de overdekte binnenplaats boven dringt tenslotte ook nog licht door in de préau. Die blijft zo zijn rol spelen.

Het ontwerp beperkt zich echter niet tot deze ene, grandioze geste, maar voert in de bestaande klassen kleine, maar significante aanpassingen door. De klassen zijn per twee rond een klein tussenlokaal gegroepeerd. Tussen twee gekoppelde klassen bevindt zich een breder lokaal. Dat was op begane grond ooit de doorgang, dwars op de préau, van het voorplein naar de speelplaats achteraan. Die grote doorgang werd herbestemd als ruimte voor sanitair, als toegang tot de mediatheek of als directielokaal. Het zijn de kleine lokalen tussen de klassen die nu doorgang bieden van het voor- naar het achtergebouw. Maar omdat ze even hoog zijn als de klassen, bleken ze ook geschikt om er tussenniveaus in aan te brengen. Op die manier ontstond op dit halve niveau behalve extra ruimte ook de mogelijkheid om klassen te koppelen. Zo werd het bestaande schema van de school op zijn kop gezet: in plaats van een gecontroleerde doorgangsruimte werd de préau een soort zachte filter voor de passage van alle gebruikers, ouders en kinderen, door het gebouw.

- Pieter T'Jonck

Dit project werd gepubliceerd in het Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2006-2007 (editie 2008)