Ontmoetingscentrum en dorpskernvernieuwing
De heraanleg van een dorp vormt vaak de oplossing voor verschillende problemen. Alle gebruikers moeten in een veiliger verkeerssituatie circuleren en de herinrichting van de straten en pleinen resulteert in een beeldbepalend publiek domein. Dit is ook het geval in Jonkershove, een gehucht midden in het West-Vlaamse vlakke land, waar de dorpskernvernieuwing en de bouw van een nieuw dorpshuis een compacte les in stedenbouw en kwaliteitsvolle architectuur zijn geworden.
Dorpskernvernieuwing is in de Westhoek één van de middelen om de leefbaarheid van het platteland te stimuleren. Subsidies zoals die van het Europese Interreg-programma maken een ‘gebiedsgerichte’ werking van de provincie West-Vlaanderen mogelijk. Om een hoge ruimtelijke en architecturale kwaliteit te bewerkstelligen wordt de selectieprocedure van de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester ingezet. In Jonkershove resulteerde dit in de keuze voor de Rotterdams-Duitse architecten Rapp+Rapp.
Jonkershove is samengesteld uit vier steenwegen, een kruispunt, een weide met boerderij, de kerk met een kerkhof, een pastorie en een dorpsschool. Wederopbouwarchitectuur en een handvol woningen uit de jaren vijftig bepalen het karakter ervan. Rapp+Rapp vernieuwde een plein aan één van de kwadranten van het kruispunt en bouwde even verderop aan één van de vier wegen een nieuw dorpshuis. Plein en dorpshuis zijn opgebouwd uit dezelfde betonplaten en dezelfde soort baksteen. Waar men een West-Vlaamse rode of gele Nieuwpoortse baksteen zou verwachten, koos Rapp+Rapp voor een bruine baksteen uit het oosten van Duitsland. De stenen zijn donkerbruin en hebben een bijzondere blauwe glans: het licht dat erop reflecteert, laat de ruwe muren en vloeren op een bijzondere manier opleven.
Het plein is voorzien van meubels: een bushokje op de scheidingslijn tussen trottoir en parking, een zitbank in de muur en in de dikte van de baksteenmuur zitten vuilnisbakjes verstopt. Over elk detail is nagedacht. Wat vroeger een lege hoek aan een kruispunt was, is nu een toegeëigende publieke ruimte. Het dorpshuis oogt autonoom en sterk gearticuleerd, maar is op verschillende manieren met zijn omgeving verbonden. De ontwerpers benutten de openheid en de doorwaadbaarheid van het bebouwde weefsel rondom het gebouw op een optimale manier. Het is mogelijk het gebouw via diverse toegangswegen te benaderen: langs het overdekte en bepleisterde gangetje naast de pastorie of over het aangelegde pad met de bakstenen muur naast het kerkhof. De theaterzaal is ook rechtstreeks bereikbaar, van op het plein of via een verlaagd terras dat aan de zijkant van het huis ligt. De foyer ten slotte heeft ook een eigen inkomsas, die verstopt zit en onzichtbaar is voor wie het gebouw van op straat wil betreden.
Het hart van het ontmoetingscentrum is de foyer, die is opgedeeld in een zone rond de toog en een huiselijke zithoek met een grootse open haard. Het achterliggende deel van het gebouw is voorzien van sanitair en drie afzonderlijke, mooie kamers, ontworpen als bibliotheekruimtes. De foyer leidt via twee smalle gangen naar de theaterzaal, die ook dienst kan doen als ‘polyvalente’ zaal. Tussen de foyer en de zaal zit het podium geprangd, dat op die manier evengoed als podium voor de foyer fungeert.
Ook het interieur is ontworpen vanuit dit zoeken naar relaties met het buitengebied. Om het even waar men zich in het ontmoetingscentrum bevindt, er is steeds contact met de buitenruimte. Overal worden zichten en delen van het dorp gevat in grote blokramen die het gebouw zelf bijzonder open en afwisselend in beleving maken. Ondanks de zelfbewuste architectuur en de ietwat plechtige maatvoering maken deze zichten de observator er steeds op attent dat hij zich in een dorp in Vlaanderen bevindt.
Muur, vloer, trede, trappen, terras, dakplaat, raam, deur, baksteen, beton en glas, balk en kubus... Ook het dorpshuis is een les in architecturale compositie. Het open landschap laat toe om de compositie van vormen en ruimtes te lezen. Voor de kenners refereert het aan iconen uit de recente architectuurgeschiedenis: de bakstenen huizen in Krefeld van Mies van der Rohe. Typerend voor beide zijn het open plan en de vloeiende ruimte die van binnen naar buiten doorloopt.Aan dit gebouw zullen de dorpsbewoners nog minstens honderd jaar plezier beleven. Karakteristiek zijn de degelijkheid, het tijdloze en een sterke architecturale zeggingskracht. Deze eigenschappen maken het duurzaam,in de meest complete zin van het woord: zowel materieel als cultureel. Dat het nog even zijn tijd moet meegaan is wel een vereiste, gezien de geïnvesteerde gemeenschapsmiddelen en de dure en bijzondere geglazuurde, handgevormde baksteen die helemaal uit het oosten van Duitsland werd getransporteerd.
katrien Vandermarliere
