Ziekenhuis ZNA Cadix
De opdracht voor de bouw van dit stedelijk ziekenhuis, waarvoor VK Studio samenwerkte met Robbrecht en Daem architecten, kwam in 2011 tot stand via een ‘design and build’-procedure. Deze zorginfrastructuur moet de Antwerpse grootstedelijke regio bedienen, ter vervanging van een aantal bestaande voorzieningen zoals het negentiende-eeuwse Stuivenbergziekenhuis. Met een oppervlakte van 65.000 m2 op de relatief kleine locatie aan Spoor Noord vereist het programma een verticale organisatie van de vele medische en ondersteunende afdelingen. Het bouwvolume bestaat dan ook uit een forse plint met daarboven een L-vormige configuratie van hogere bouwblokken die culmineert in een ‘toren’. De massa van het complex wordt doorsneden met binnentuinen, een helder horizontaal en verticaal verdeelsysteem en een ruim, open publiek terras op de derde verdieping. Dit terras scheidt de poliklinieken, consultatieruimten, studiecentra en medisch-technische diensten op de onderste verdiepingen van de behandelings- en administratieve lokalen erboven. De verschillende binnentuinen brengen licht tot diep in het interieur (zelfs tot onder de grond) en maken het gebouw een stuk minder imposant. Ze zijn de dominante figuren in een ‘genezingsomgeving’ die door het ziekenhuispersoneel, de patiënten en de bezoekers wordt gedeeld. De massa van het geheel wordt aan de buitenkant verlicht door lichtblauwe en lichtgroene keramische bekledingspanelen en door een regelmatige verdeling van identieke, iets uitstekende ramen die het daglicht weerkaatsen. Door patronen op zowel grote als kleine schaal te herhalen, krijgt het gebouw een zekere monumentaliteit. Toch zorgt een combinatie van schijnbaar eenvoudige beslissingen ervoor dat het volume van het ziekenhuis minder substantieel en luchtiger oogt dan de andere grote gebouwen eromheen.
Een gelijkaardige lichtheid bepaalt het contact op straatniveau van het publiek met het ziekenhuis. De begane grond is duidelijk en toegankelijk ingericht: in de lengte loopt een binnenstraat, waardoor een heus openbaar binnengebied ontstaat. Daarop sluiten omvangrijke ruimten aan die het verhaal van het complex lijken te vertellen. Eén daarvan is een diepe binnenplaats die het hele gebouw lijkt te omvatten, alsook een monumentale wenteltrap naar het publieke terras op de derde verdieping. Open voor de elementen en toch beschut, is deze verhoogde ‘plaza’ evenzeer een functionele grens als een zichtbare cesuur in de massa van het gebouw. Het terras is ook rechtstreeks toegankelijk vanuit de stad: op de hoek richting het stadscentrum leidt een andere, goed zichtbare externe publieke trap het publiek ernaartoe. Het is een gebied dat tegelijk dubbelzinnig en vrij is, een verademing na de intensiteit van de actieve ziekenhuisafdelingen. Hier ervaar je de waarde van de binnenplaatsen. Je beseft dat het ziekenhuis een wereld op zich is en als zodanig verbonden is met historische voorgangers, van kloosters tot het Hôtel-Dieu in Beaune.
Wie de hogere verdiepingen verkent, langs de patiëntenkamers en dienstlokalen en verder naar het administratieve gedeelte bovenin, komt overal licht tegen. De zalen zijn verzadigd van kleur, overwegend licht mintgroen. De hele omgeving doet op wonderbaarlijke wijze vergeten dat je midden in een strak gestructureerde ‘machine’ staat, die het leven en de activiteiten binnen het complex organiseert. Zulke ‘machines’ herleiden de patiënt doorgaans tot een subject zonder identiteit of zeggenschap. Maar hier is de omgeving – zoals blijkt uit het ontwerp van de patiëntenkamer – geconcipieerd met empathie, aandacht voor intimiteit en een soort tederheid. Voor wie hier in een ziekenhuisbed ligt, is het raam, dat vanaf de straat een abstract en formeel element lijkt, plots een genereus kader geworden waardoor je de stad en haar grondgebied kan overzien. Tegelijk is het een plek waar vrienden of geliefden kunnen zitten. Een plek waar je naar de wereld kan kijken alsof die van jou is.
- Mark Pimlott
Dit project is gepubliceerd in het Architectuurboek Vlaanderen N°15. Allianties met de realiteit
