Groeiende diversiteit
Sinds de 19de eeuw wordt erfgoed gezien als een materiële getuige van een collectief verleden. Deze zienswijze is vandaag niet langer vanzelfsprekend. Met de toenemende diversiteit van de samenleving groeide het besef dat visies op erfgoed en het verleden kunnen verschillen. Steeds meer groepen en burgers wensen ook dat hun stem meegenomen wordt in de keuzes rondom erfgoed. Het veld van erfgoedmakers en erfgoedzorgers groeit. Diversiteit kan echter ook tot polarisatie leiden, zoals bij koloniaal erfgoed.
Meerstemmigheid
Deze groeiende diversiteit vormt het uitgangspunt van de FARO-conventie over de waarde van cultureel erfgoed voor de samenleving (2005). De conventie benadrukt dat de erfgoedwaarde van objecten en plaatsen niet zozeer in henzelf ligt, maar in de maar in de immateriële betekenissen en verhalen die mensen eraan verbinden, en in de waarden die deze objecten en plaatsen vertegenwoordigen. De laatste jaren komt daar het begrip ‘meerstemmigheid’ bij. Meerstemmigheid is een manier van kijken naar en omgaan met erfgoed, waarin ruimte is voor de veelheid aan betekenissen, perspectieven en emoties van verschillende groepen mensen. Meerstemmigheid is ook een methode om dialoog, reflectie, empathie en verbinding te bevorderen bij tegenstrijdige visies op erfgoed. Meerstemmigheid kan bijdragen aan een rijker erfgoedpatrimonium, waarin de samenleving zich beter in herkent en zich meer bij betrokken voelt.
Deze visie daagt de kijk op erfgoed uit. Meerstemmigheid veronderstelt een open en dynamische vorm van erfgoedwaardering, met aandacht voor meervoudige verhalen. Ook nieuwe soorten erfgoed, zoals herinneringserfgoed of het erfgoed van de migratie komen in beeld. Architectuurhistorisch minder belangrijke gebouwen kunnen omwille van hun verhalende kracht door mensen als erg waardevol worden ervaren. Het gaat ook niet alleen over de stemmen die vandaag bestaan, maar ook over, soms vergeten, stemmen uit het verleden. Het verleden kan ook pijnlijk zijn. De vraag stelt zich dan hoe erfgoedzorgers bepalen welke verhalen waardevol zijn, en wie dat bepaalt. Hoe verhouden meer traditionele historische waarderingskaders zich tot de verhalen en betekenissen die leven in de samenleving? Hoe gaan we om met het historisch gegroeide patrimonium, of met ‘moeilijk’ erfgoed? Moet de erfgoedsector actief op zoek gaan naar ‘nieuwe’ of ‘andere’ verhalen die resoneren bij de generaties van vandaag en morgen?
Meerstemmigheid stelt ook uitdagingen aan het beheer van bouwkundig erfgoed. Hoe gaan we bij behoud, restauratie en herbestemming om met de veelheid aan verhalen, emoties en betekenissen, en hun veranderlijk karakter doorheen de tijd? Hoe kan hierover worden gecommuniceerd met meer dan alleen een infobord of een artistieke interventie? Meerstemmigheid roept ook op tot vernieuwende samenwerkingsverbanden die verschillende stemmen op een evenwichtige manier betrekken in het proces.
Programma
Voormiddag: kijken over grenzen heen
8.45-9.15: ontvangst en inschrijving
9.15: inleiding door Peter De Wilde, agentschap Onroerend Erfgoed
9.30: Suzie Thomas, Universiteit Antwerpen: Places of Internment and their Polyphonies: The many voices involved in the preservation, memorialization and forgetting of Second World War built heritage of internment camps
9.50: Johan Lagae, Universiteit Gent: Liminale ruimtes in Lubumbashi: een reflectie over erfgoed in de kolonie ‘from below’
10.10: vragen en uitwisseling
10.20-10.50: pauze
10.50: Elien Doesselaere en Katrijn D’Hamers, Faro (Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed): Meerstemmigheid op scherp: lessen vanuit cultureel erfgoed
11.10: Sofia Lovegrove en Jeroen Westerman, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Meerstemmigheid & het Nederlandse Rijksmonumentenbestand: reflecties uit een participatief onderzoeksproject
11.30: vragen en uitwisseling
11.40: Hester Dibbits, Reinwardt Academie (Amsterdamse School voor de Kunsten): Emotienetwerken voor een andere kijk op erfgoed
12.10-13.10: middagpauze met lunch
Namiddag: (her)waarderen van erfgoed in Vlaanderen
13.10: Joeri Mertens, agentschap Onroerend Erfgoed: Over de doden niets dan goed!?
13.25: Sarah Van Borm, B-Juxta architecten: Gebouwen van betekenis. Erfgoedwaarden van Vlaamse Parochiekerken
13.40: Michelle Caulier, De Lovie vzw, en Karen Vannieuwenhuyze, Bressers Architecten: Kasteel De Lovie (Poperinge): een inclusieve herontwikkeling
13.55: vragen en uitwisseling
14.10-14.40: pauze
14.40: Tina De Gendt, STAM (Stadsmuseum Gent): Erfgoed als democratiserende praktijk in superdiversiteit.
15.00: Edith Wouters, AR-TUR (platform voor architectuur en ruimte): Wijkmotor als drijvende kracht voor verduurzamen van woonwijken
15.20: vragen en uitwisseling
15.30-16.00: afsluitend panelgesprek
16.00 – 17.00: netwerkreceptie
Wetenschappelijk comité
- Inge Bertels (UAntwerpen, Faculteit Ontwerpwetenschappen)
- Aurelie Daems (UGent, Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen)
- Rudy De Graef (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Vincent Debonne (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Robin Engels (Gorduna vzw)
- Marc Jacobs (UAntwerpen, Faculteit Ontwerpwetenschappen)
- Paul Lambrechts (Herita)
- Frederik Mahieu (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Leen Meganck (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Anne-Françoise Morel (KU Leuven, Departement Architectuur)
- Bie Plevoets (UHasselt, Vakgroep Architectuur en Kunst)
- Eva Roels (Icomos Vlaanderen-Brussel)
- Nancy Thiels (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Karina Van Herck (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Jacqueline van Leeuwen (Faro, Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed)
- Sara Vermeulen (agentschap Onroerend Erfgoed)
- Nathalie Vernimme (agentschap Onroerend Erfgoed)
