Op 30 maart 2023 opende de tentoonstelling Wachtkamers voor architectuur in Red Star Line Museum in Antwerpen. Egon Verleye (Vlaams Architectuurinstituut) sprak met kunstenaar-architect Malgorzata Maria Olchowska.
Hoe voelt het om je werk in het Red Star Line Museum te kunnen tonen? Is er een link tussen jouw werk en Red Star Line?
Olchowska: Ik koester sinds lang een fascinatie voor alles wat met schepen of het maritieme te maken heeft. Sinds ik ben beginnen zeilen is dat alleen maar toegenomen. Maar los daarvan is het natuurlijk fantastisch om op zo’n historisch beladen plek een architectuurtentoonstelling te kunnen maken. De locatie en de oorspronkelijke functie van het gebouw brengen thema’s naar boven die ook in mijn werk aanwezig zijn.
Het Red Star Line Museum vertelt het verhaal van de mensen die daar vertrokken zijn om hun dromen na te jagen. Maar het is ook het relaas van zij die achterbleven. Al die persoonlijke verhalen speelden zich af tussen de muren van de Red Star Line Museum. Ik richt me op wat er overblijft: het gebouw als artefact. De ‘lege architectuur’ die ontstaat wanneer mensen vertrokken zijn en de invulling die andere mensen daar later aan geven, dat zijn thema’s die vaak terugkomen in mijn werk.
"Het Red Star Line Museum vertelt het verhaal van de mensen die vertrokken zijn om hun dromen na te jagen. Ik richt me op wat er overblijft: het gebouw of de stad als artefact."‐ Malgorzata Maria Olchowska
Olchowska: Havens zijn in dat opzicht bijzonder interessant, ze staan vol architectuur die voor tijdelijk gebruik ontworpen is. Al die ‘transitgebouwen’ zijn niet ontworpen om mooi te zijn, in de eerste plaats zijn ze puur functioneel. Op de een of andere manier komt daar dan toch veel schoonheid uit voort. De vertrekhal van het Red Star Line Museum, waar de tentoonstelling is opgesteld, is daar een mooi voorbeeld van. Voor mij is een gebouw dat een nieuwe functie krijgt interessant als de sporen van de geschiedenis nog zichtbaar zijn.
Je werk schippert tussen architectuur en beeldende kunst. Hoe kijk je zelf naar die wisselwerking?
Olchowska: In de eerste plaats ben ik architect. Ik bekijk de dingen dus vaak vanuit mijn architecturale achtergrond. Mijn projecten - of het nu een tekeningen, maquettes of zeefdrukken zijn - benader ik op dezelfde manier als een ontwerp voor een gebouw.
Er is een schets, daarna een uitvoeringsfase en tenslotte het moment waarop je je creatie toont aan het publiek. Vanaf dan gaat het werk een eigen leven leiden en heb ik er geen invloed meer op. Maar het kan wel nog inspirerend zijn voor een nieuw werk.
Vaak vertaal ik mijn tweedimensionale werk naar driedimensionale installaties en maquettes. Door die zoektocht naar ruimtelijke ervaring kan ik beeldende kunst en architectuur met elkaar verbinden.
Je toont recent werk van de laatste 3 jaar. Wat is de rode draad?
Olchowska: Een thema dat steeds terugkomt is ‘het landschap’. Doorheen de jaren heb ik me toegelegd op het bestuderen van verschillende soorten landschappen en de tijdelijkheid ervan. Gaandeweg ben ik bestaande stadslandschappen gaan assembleren tot een soort nieuwe anonieme stad die toch herkenbaarheid oproept. De perceptie van herkenbaarheid in combinatie met een collectief geheugen, dat vind ik heel interessant. Onze hersenen zien iets en reconstrueren het op basis van dingen die we in het verleden hebben gezien of meegemaakt.
Olchowska: Mijn werk ontstaat op dezelfde manier. Het is opgebouwd uit beelden die ons geheugen heeft geconstrueerd waardoor het fictieve herinneringen worden.
Het werk 'Grassland' maakt dat heel tastbaar. Je ziet veel beelden die een bepaalde scène uit ons geheugen oproepen zonder dat het altijd duidelijk is wat het precies is. Elke bezoeker ziet iets anders.
Olchowska: Het recente ‘I am not going to cry’ is een animatiefilm waarin een stad wordt opgebouwd en weer wordt afgebroken, om dan weer te worden opgebouwd. Ook hier kijk ik naar de vergankelijkheid of tijdelijkheid van invulling en architectuur. Het werk is gebaseerd op een aantal tekeningen: het proces van het bouwen van mijn tekening wordt een metafoor voor het proces van het bouwen van de stad. Wanneer één tekening klaar is, wordt die opnieuw ‘bewerkt' door een laag met een nieuwe tekening toe te voegen.
Steden gaan op en neer, dat zien we nu bij de oorlog in Oekraïne of bij de aardbeving in Turkije en Syrië. Stadswijken die nu in puin liggen, worden op een bepaald moment heropgebouwd. De geschiedenis van de steden is in die zin in een constante loop. Daar gaat deze animatie over.
"Steden gaan op en neer, dat zien we nu bij de oorlog in Oekraïne of bij de aardbeving in Turkije en Syrië. Stadswijken die nu in puin liggen, worden vroeg of laat weer opgebouwd."‐ Malgorzata Maria Olchowska
Voor deze expo dook je in de collectie van het Red Star Line Museum. Welke collectiestukken koos je en waarom? Waar ligt de link met je eigen werk?
Olchowska: Samen met de collectiebeheerders van het Red Star Line Museum bepaalden we een aantal thema’s met een link tussen hun collectie en mijn werk: landschapsfoto's , zeegezichten, skylines, beelden vaderland, verloren thuis, zichtbaarheid van geschiedenis in gebouwen.
Het verhaal van het museum vertrekt vanuit de menselijke ervaring. In mijn werk zijn er geen mensen aanwezig. Daarom richtte ik me op de stukken in de collectie die een verhaal vertellen, maar waarin de persoon niet voorkomt. Ik was op zoek naar de leegte: lege ruimtes, lege landschappen, lege steden. De enige aanwezige is diegene door wiens ogen we kijken: de persoon die de foto heeft gemaakt of een postkaart heeft verzonden. We zien dus een scène die iemand had vastgelegd om dat moment later met andere mensen te delen. Was het een bepaalde sfeer of herinnering die werd vastgelegd...? Je weet het niet. Het zijn beelden die me op een of andere manier raken. Misschien doen ze me denken aan iets wat ik ooit zelf heb gezien.
Waar verwijst de titel 'Waiting Rooms for Architecture' naar?
Olchowska: De titel komt uit het essay van Vlad Ionescu. Hij schreef: ‘There is the house we design as an adult, the one we drew as a child, the property of the vir probatus, the house that provides safety and the one that frightens the child. Olchowska’s prints work with these imaginary alterations as façades or as side and interior views: they are the waiting rooms of architecture.’
In architectuur is de wachtkamer eerder een marginaal thema. Een wachtkamer ontwerpen, hoe begin je daar eigenlijk aan? Er zijn weinig verwachtingen of regels, want het is niet de meest fascinerende ruimte. Maar wachtkamers kunnen ook heel letterlijk worden opgevat: kamers die wachten. In deze context kan ‘wachtkamer’ verwijzen naar de ruimte die wacht om ontworpen te worden of naar de ruimte die wacht om ontdekt of gerenoveerd te worden.
Olchowska: De plaats waar de tentoonstelling plaatsvindt was ook zo'n ruimte: heel lang stond ze leeg en wachtte dus op herinrichting en renovatie. Maar het was natuurlijk ooit een 'echte wachtkamer’ waar mensen wachtten om te mogen vertrekken met het schip om hun dromen waar te maken.
Samen met de tentoonstelling verschijnt ook het gelijknamige boek Waiting Rooms for Architecture. Hoe kwam dit tot stand?
Olchowska: Het boek is opgebouwd rond een tekst van Vlad Ionescu (professor aan de Faculteit voor Architectuur en Kunst, PXL/UHasselt) waarin hij reflecteert op mijn werk van 2009 tot vandaag. Dit wordt aangevuld en geïllustreerd aan de hand van een beeldessay waarin ik mijn werk van de laatste vijf jaar toon, hier en daar aangevuld met ouder werk.
Welk boodschap wil je met de tentoonstelling en het boek meegeven aan de bezoeker?
Olchowska: Ik wil niet zozeer een boodschap meegeven, maar wel een notie van universaliteit. Waar je ook vandaan komt of naartoe gaat, we hebben meer gemeenschappelijk dan je op het eerste zicht zou denken.
Toen ik het werk ‘De verdwenen stad’ voor het eerst toonde, was er een Koerdische vrouw die in een van de prints met een zicht op een Europese stad haar eigen oude stad herkende. Zo’n associaties leiden tot connecties tussen mensen, dat vind ik heel mooi.
Ik benieuwd naar welke ruimtelijke ervaringen en herinneringen Wachtkamers voor architectuur gaat uitlokken bij de bezoekers. Er zitten heel uiteenlopende werken in, zowel qua uitvoering als beleving. Dus ik kijk er naar uit om al die verschillende reacties te horen.
Interview door Egon Verleye
Antwerpen, 14.02.2023
tentoonstelling
Op uitnodiging van het Vlaams Architectuurinstituut gaat Malgorzata Maria Olchowska met haar werk in dialoog met de collectie van het Red Star Line Museum. "Het Red Star Line Museum vertelt het verhaal van de mensen die vertrokken naar een andere wereld. Ik focus op wat er overblijft; het gebouw en bij uitbreiding de stad als artefact."
Nog tot 23.04.2023 kan je de expo Wachtkamers voor architectuur ontdekken in Red Star Line Museum in Antwerpen.
publicatie
De architect-kunstenaar bouwde het boek op rond een tekst van Vlad Ionescu. In de tekst 'The Modelling of Architecture' reflecteert deze op het werk van Olchowska, van 2009 tot vandaag. Dit wordt aangevuld en geïllustreerd aan de hand van een beeldessay waarin Olchowska haar werk van de laatste vijf jaar toont.
Uitgave in Engels, verkrijgbaar op vai.be
bestel het boek