Zoeken

Erfgoed

Representatie in het archief: de stem van de LGBTQIA+ gemeenschap

Op 28 april vindt het derde webinar van de reeks To imagine otherwise: future archives plaats. Daarin belicht Andrew Flinn, Reader in Archival Studies en Oral History aan University College London (UCL), het thema representatie: welke stemmen horen we (niet) in het archief? Hoe representatief zijn onze archieven? En dus ook: hoe representatief zijn de geschiedenissen die we schrijven en vertellen op basis van deze archieven?

Suzanne De Pues als Suzan Daniel, voor de Belgische vlag op het congres van het International Committee for Sexual Equality, in 1953 in Amsterdam.

To imagine otherwise: future archives - Andrew Flinn

Andrew Flinn focust op individuen en gemeenschappen die hun eigen archief en bijhorend narratief in handen nemen en ervoor zorgen dat hun eigen stem een plaats krijgt in archieven. Hij breekt dan ook een lans voor private archieven als instrument tot empowerment voor gemeenschappen die (traditioneel) veroordeeld waren tot een rol in de marge, denk aan de LGBTQIA+ gemeenschap.

LGBTQIA+ is een verzamelterm om de diversiteit aan gender en seksuele oriëntatie te benoemen. Het is een van oorsprong Engelse afkorting die staat voor Lesbian (vrouwen die op vrouwen vallen), Gay (mannen die op mannen vallen), Bisexual (personen die zowel op mannen als vrouwen vallen), Trans (personen die transgender of transseksueel zijn), Queer/Questioning (queer is een parapluterm voor iedereen die zich niet hetero en/of cisgender voelt, questioning slaat op personen die nog niet 100% zeker zijn van hun seksuele oriëntatie en/of gender), Intersex (personen die geboren zijn met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken, hormonen of genen) en Asexual (personen die weinig tot geen seksuele aantrekking voelen tot anderen). + staat voor alle andere seksuele oriëntaties, genders en geslachten die niet onder de andere letters vallen.

Een organisatie die hier resuluut op inzet is het Fonds Suzan Daniel, het Belgisch holebi- en trans*-archief en -documentatiecentrum. Als vooruitblik op het webinar sprak FARO met Bart Hellinck, archivaris bij het Fonds Suzan Daniel.

Affiche naar aanleiding van het congres van de International Lesbian and Gay Association in Brussel.

Archiefbewustzijn in de LGBTQIA+ gemeenschap

In mei 1996 richten drie mannen en drie vrouwen uit de LGBTQIA+ gemeenschap het Fonds Suzan Daniel op. Het doel van dit fonds? Archiefbewustzijn creëren binnen de Belgische LGBTQIA+ gemeenschap en hun archieven bewaren. Het wordt genoemd naar Suzan Daniel (1918-2007), het pseudoniem van Suzanne De Pues, die in 1953 de eerste Belgische holebi-groepering oprichtte.

Bart Hellinck licht toe: “Leden van de LGBTQIA+ gemeenschap hebben, minstens tot niet zo lang geleden, vaak een historisch gegroeide, traumatische verhouding met nieuwsgierige vragen over hun leven, omdat er een zekere dreiging kon van uitgaan. Daarom hielden ze (informatie over) hun geaardheid veelal in de privésfeer. Maar wat niet gedocumenteerd is, vindt zijn weg niet naar archieven. Met als gevolg dat er ook geen geschiedenissen geschreven kunnen worden op basis van die archieven. En dat de gemeenschappen onzichtbaar blijven. Dat is problematisch."

"Om kennis op te bouwen over de LGBTQIA+ gemeenschap is het uitermate belangrijk om archief- en documentatiemateriaal te bewaren. Enkel zo weten we hoe er vroeger en vandaag werd en wordt omgegaan met LGBTQIA+ door individuen, verenigingen en de maatschappij in het algemeen.”

Die oproep voor meer archiefbewustzijn werpt duidelijk zijn vruchten af. Vandaag beheert het Fonds Suzan Daniel meer dan 450 lopende meter archief- en documentatiemateriaal. Het gaat om archiefdocumenten, boeken, tijdschriften maar ook posters, flyers, stickers, brochures, pamfletten en objecten, zowel van individuen als LGBTQIA+ groepen, bars, sauna’s, winkels, etc. Een vrij recente aanwinst is bijvoorbeeld een set dia’s uit Café Strange, het oudste homocafé van Antwerpen en een van de oudste van België, dat in 2021 de deuren sloot.

Gesigneerde foto van Hertha Thiele, hoofdrolspeelster in de lesbische filmklassieker Mädchen in Uniform (1931), die deel uitmaakt van het archief van Suzanne De Pues. Zij was begin jaren 30 de jongste en eerste vrouwelijke filmrecensente van het land.

Inbedding in het bestaande archieflandschap

Het Fonds Suzan Daniel is een vzw die geen eigen (publieks)ruimte heeft en draait op het engagement van een tiental vrijwilligers. Van in het begin koos het Fonds voor een uniek concept: een digitale inventaris en samenwerking met reeds bestaande archiefinstellingen.

Bart vertelt: “Het Fonds Suzan Daniel heeft een samenwerkingsprotocol met vijf professionele archieforganisaties: Amsab-ISG, KADOC, AVG-Carhif, Liberas en ADVN. Deze privaatrechtelijke archieven waren geïnteresseerd om archiefcollecties uit de LGBTQIA+ gemeenschap te bewaren, vanuit de overtuiging dat deze geschiedenis deel uitmaakt van de sociale geschiedenis van allerlei emancipatorische en sociale bewegingen. Maar ze hadden geen connecties in het veld. Het Fonds had die wel, en zocht partners die konden instaan voor de professionele bewaring van de archieven. Dit was dus een win-win.”

Het Fonds Suzan Daniel biedt via Archiefbank een (nog te actualiseren) overzicht van alle geïnventariseerde archiefbestanden. Per bestand is aangegeven in welke archiefinstelling het bewaard wordt. Het Fonds blijft eigenaar van de archiefcollecties, is nauw betrokken bij de archiefoverdrachten maar rekent voor de bewaring van het materiaal dus op bovenstaande partners. Vaak maken de medewerkers van het Fonds Suzan Daniel de archiefinventarissen op, al dan niet in samenwerking met de bewarende archiefinstelling. Als er door de archiefvormer geen specifieke privacy-gerelateerde voorwaarden opgelegd worden, is het ook het Fonds Suzan Daniel dat bepaalt welke archiefstukken wel/niet kunnen geconsulteerd worden voor onderzoek, kunnen tentoongesteld worden, etc.

Wie een archief wil raadplegen, moet schriftelijke toestemming vragen bij het Fonds Suzan Daniel. Daardoor zijn Bart en zijn collega’s goed op de hoogte van de consultatie van de archieven, ook al is er geen fysieke betrokkenheid. “Het Fonds is een aanspreekpunt. Mensen moeten ons contacteren vooraleer ze een archief uit onze collectie kunnen raadplegen. Tegelijk willen we ook veel meer zijn en echt als wegwijzer fungeren: mensen verder op weg helpen naar andere interessante archiefcollecties en documentatiebestanden”, aldus Bart.

Impressie van de opendeurdag in de leeszaal van Amsab-ISG, eind 2019. © Fonds Suzan Daniel

Outreach naar de LGBTQIA+ en erfgoedgemeenschap

Intussen beheert het Fonds Suzan Daniel een 60-tal geïnventariseerde fondsen en wacht er nog heel wat materiaal op inventarisatie. Want dat is de hoofdfocus van het Fonds Suzan Daniel: archiefbewustzijn vergroten in de gemeenschap, archiefcollecties verwerven en (mee) verwerken. Daarbij is zichtbaarheid belangrijk.

Het Fonds Suzan Daniel is bijvoorbeeld aanwezig op belangrijke evenementen in de LGBTQIA+ gemeenschap zoals de Belgian Pride. Omdat het Fonds zoveel mogelijk relevant archiefmateriaal wil bewaren voor de toekomst, wil het als organisatie zo neutraal mogelijk zijn (pluralistisch en onafhankelijk). Daarom plaatst het zich niet onder een overkoepelende LGBTQIA+ organisatie, maar probeert het goede relaties op te bouwen met alle organisaties in het veld.

Omdat Fonds Suzan Daniel geen eigen ruimte heeft, is het niet makkelijk om publieksactiviteiten te organiseren voor de erfgoedgemeenschap. Toch heeft het Fonds in het verleden al een aantal opendeurdagen bij Amsab-ISG op poten gezet. Dat biedt de mogelijkheid om een gevarieerde selectie uit de collectie tentoon te stellen, recent verworven of geïnventariseerd archiefmateriaal fysiek in de kijker te plaatsen en bezoekers via rondleidingen meer achtergrond te geven over de werking van het Fonds.

Daarnaast werkt het Fonds ook mee aan publieksactiviteiten van andere archieven, zoals de tentoonstelling Vrouwen vrij, een andere wereld: het feminisme van de jaren 1970 in België van partner AVG-Carhif in maart 2020. In 2013 was er ook een dubbeltentoonstelling over de homoseksuele schrijver Georges Eekhoud (1854-1927) in het Letterenhuis, met een focus op het persoonlijke leven en engagement. De tentoonstelling in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience belichtte dan weer zijn literaire en internationale contacten tijdens het ontstaan van de homo-emancipatiebeweging.

Het is inspirerend hoe een gedreven ploeg vrijwilligers er via samenwerking in slaagt om de Belgische LGBTQIA+ gemeenschap een plaats te geven in archieven.

Bron: faro

meer informatie
To Imagine Otherwise: Future Archives.

Benieuwd naar meer internationale voorbeelden?

Volg op 28 april 2022 het webinar van Andrew Flinn, Representatie: welke stemmen horen we (niet) in het archief?’ Via deze link schrijf je je gratis in (tot 25 april).

Op de blog van de Special Interest Group IFLA LGBTQ Users vindt u inspirerende internationale voorbeelden. Hoe gaan bibliotheken, archieven en documentatiecentra om met de stem van de LGBTQIA+ gemeenschap?

Op 3 juni is er het vierde en laatste webinar uit de reeks To imagine otherwise: future archives. Daarin spreekt Andrew Prescott (University of Glasgow) over de toekomst voor digitalisering. Via deze link schrijft je je gratis in.

Meer over To imagine Otherwise