Hoe vind ik informatie over gebouwen?

Inventarissen bouwkundig erfgoed

Via online inventarissen van het bouwkundig erfgoed kan je op zoek gaan naar de realisaties van een architect. Je kan doorgaans op ‘persoon’ zoeken of geografisch. Inventarissen nemen gebouwen op die op een of andere manier ‘opmerkelijk’ zijn en zijn dus geen exhaustieve lijsten van wat er gebouwd is.

Wanneer een gebouw is opgenomen in een lijst met beschermde gebouwen of in een inventaris die door de minister werd vastgesteld, heeft dit juridische implicaties en geldt er regelgeving met betrekking tot verbouwing en sloop. In de gebouwenfiches zijn vaak verwijzingen naar literatuur (en archieven) opgenomen.

Beeldmateriaal

In inventarissen bouwkundig erfgoed zijn sporadisch afbeeldingen terug te vinden van de beschreven gebouwen. Verzamelingen van oude prenten en foto's kan je vinden bij onder anderen stadsarchieven en lokale heemkringen. Daarnaast hebben veel instellingen, gemeenten en erfgoedcellen hun eigen beeldbanken, die soms ook beeldmateriaal van gebouwen bevatten. Een greep uit het aanbod op de adviespagina Beeldbanken.

Archieven van bouwheren, eigenaars en gebruikers

Om een onderzoek naar een gebouw te starten kan je informeren of de oorspronkelijke bouwheer, latere eigenaars of andere gebruikers archief bewaard hebben. Meer informatie over de verschillende eigenaars van een gebouw kan je verkrijgen op de Administratie van het kadaster. Indien het gaat over particulieren kan het moeilijker zijn om de archieven op te sporen en kan het resultaat wisselend zijn. Als het gebouw echter eigendom is of was van een bedrijf, overheid of vereniging is er een grotere kans dat er een archief bewaard werd. Actieve bedrijven en verenigingen kunnen hun archief zelf beheren of gedeeltelijk overgedragen hebben aan een archiefinstelling. Archiefpunt kan een nuttig startpunt zijn om op zoek te gaan naar private archieven.

Bouwdossiers in gemeente- of stadsarchieven

In gemeentearchieven kan je in de reeks bouwdossiers nakijken of er een dossier bewaard is voor het gebouw dat je bestudeert. Voor het opvragen van een bouwdossier heb je meestal de naam van de oorspronkelijke bouwheer en het bouwjaar nodig. Omdat de informatie in inventarissen bouwkundig erfgoed vaak gebaseerd is op bouwdossiers, kan je ook daar verwijzingen vinden naar specifieke dossiers in het gemeentearchief.

Let op: de bouwdossiers zijn niet voor iedereen toegankelijk. Ze vallen weliswaar gedeeltelijk onder de wetgeving met betrekking tot de openbaarheid van bestuur, maar dit geldt in principe enkel voor het vergunningsformulier. De bouwplannen en aanverwante documenten ressorteren dan weer onder de wetgeving met betrekking tot de persoonlijke levenssfeer en mogen bijgevolg enkel worden geraadpleegd door betrokken partijen.

In de praktijk blijkt de inhoud van een bouwdossier sterk te variëren. Naast gegevens over hoe de woning is gebouwd, kan je de geschiedenis van de bewoners proberen te reconstrueren (o.a. via bevolkingsregisters) of beeldmateriaal van de woning verzamelen. Sommige stadsarchieven hebben uitgebreide online zoekmogelijkheden, zoals het FelixArchief Antwerpen.

Projectdossiers in architectuurarchieven

De archieven van architecten kunnen interessant materiaal bevatten over het ontwerp en de bouw van het gebouw dat je bestudeert. Meestal worden de archieven van architecten geordend per project. Meer informatie hierover vind je op de adviespagina Hoe vind ik informatie over architecten en ontwerpers?

Projectdossiers in bouwbedrijfsarchieven

Tijdens het bouwproces verzamelen bouwbedrijven heel wat documenten over de technische aspecten van een gebouw. Deze archieven kunnen dus informatie bevatten die complementair is aan die in architectuurarchieven. De archieven van bouwbedrijven zijn over het algemeen echter niet goed ontsloten en momenteel is er nog geen omvattend overzicht van welke archieven bewaard worden. Het Vlaams Architectuurinstituut doet momenteel verder onderzoek naar het cultureel erfgoed van bouwbedrijven. Enkele belangrijke vindplaatsen van bouwbedrijfsarchieven kan u vinden op de adviespagina Bouwbedrijf: Archieven en collecties.

Kaartonderzoek in het kadaster

Naast de achtereenvolgende eigenaars en functies van een perceel, bewaart de Administratie van het kadaster ook tabellen en plannen die wijzigingen aan perceelgrenzen documenteren. Voor een gedetailleerd historisch onderzoek naar één of meerdere gebouwen zijn deze reeksen plannen te consulteren in het kadaster.

Kerken

Wil je meer weten over hoe je een onderzoek start naar kerken of andere religieuze gebouwen?

Huizen

Om aan de slag te gaan met huizenonderzoek zijn er veel handleidingen en gidsen voorhanden:

• Charles, Leen; Everaert, Guido en Laleman, Christine, Erf, huis en mens: huizenonderzoek in Gent, Gent, Stichting mens en kultuur, 2001.
• Deneweth, H., D'Hondt, J. en Leenders, K., Een huis in Brugge: vademecum voor de historische studie van woningen, eigenaars en bewoners, Brugge, vzw Levend Archief, 2001.
• Website huizenonderzoek Brugge - Kaart en Huis
• Webpagina De geschiedenis van… uw huis! van het Algemeen Rijksarchief
• Druez, Laurence, Chaque maison a son histoire. Guide des sources relatives au patrimoine immobilier privé, Algemeen Rijksarchief, i.s.m. het Institut du Patrimoine wallon (IPW), 2016. (Les dossiers de l'IPW 19)
• Digitale brochure over huizengeschiedenis van het Stadsarchief Antwerpen (Felixarchief): Wat een huis je vertelt. Huizenonderzoek in het Felixarchief.
• Zoekwijzers van het Stadsarchief Mechelen: Mechels huizenonderzoek: handleiding en literatuur en Meer weten over de geschiedenis van je huis?
• D'haene, Emma, Gids huizengeschiedenis Kortrijk, 2019.

Met wat geluk bevindt er zich een projectdossier over het huis in de collectie architectuurarchieven van het Vlaams Architectuurinstituut. Op collectie.vai.be kun je alle projectdossiers in de collectie filteren op het trefwoord "Wonen - huis".