Schermenhuis Bourla - kantoren Toneelhuis
In de schaduw van de Antwerpse Bourlaschouwburg staat een onopvallend monument: het zogenaamde Schermenhuis. Dit bouwwerk deed jarenlang dienst als decormagazijn. Metershoge decorstukken werden er in een strak gecompartimenteerde ruimte opgeslagen. Met het verdwijnen van het vaste repertoiretheater verloor dit depot zijn specifieke bestaansreden. Het toneelgezelschap Toneelhuis, dat gebruikmaakt van de Bourlaschouwburg, had veeleer nood aan kantoorruimte. De uitdaging was dan ook: hoe dit
dwangmatige, in kleine hokken verdeelde gebouw, omkeerbaar verbouwen tot een backstage, waar ondermeer de technische en artistieke ploeg van het Toneelhuis konden worden ondergebracht.
De casting van Jan De Vylder Architecten2 blijkt een gelukkige keuze. Jan De Vylder demonstreerde in vroegere projecten al vormen van tijdelijkheid, condities van onafheid, gestolde improvisatieoefeningen waar de gebruikers en de bewoners ruimte krijgen om die zelf in functie van nieuwe situaties aan te passen. In zekere zin lijkt die vorm van permanente tijdelijkheid de signatuur van Jan De Vylder. Getuige daarvan de veelvuldige toepassingen van de stempel, het werktuig dat bouwvakkers gebruiken om constructies
tijdelijk te stutten op de werf. Ook al lijkt het te pas en onpas gebruik van de stempel stilaan op een gimmick, in het Schermenhuis, waar schijnbaar achteloos gaten werden gezaagd in de betonnen wanden, of stalen kolommen werden weggeknipt, duikt de stempel in de ontvangstbalie op een structurele en metaforische wijze op. Architectuur lees je hier als tijdelijk en niet zonder gevaar. De zwaartekracht indachtig behoedt de stempel voor instorting, de ultieme deus ex machina van de architectuur.
Knap aan de ingreep van Jan De Vylder en zijn team is dat hij letterlijk de schotjesgeest uit het decoratelier slaat door strategisch dwars- en diagonaalzichten te componeren. Waar nodig liet hij lichte houten vloeren tussen de bestaande wanden leggen. Maar steeds blijft de geest van het oorspronkelijke gebouw overeind, omdat elke nieuwe ingreep zich ofwel door fel signaalrood of een laagje behangpapier, scherp aftekent. Ruimtelijk schikken de kantoren zich rond een hoge vide die deel uitmaakt van de inkomhal, waardoor het pand werkt als één geheel. In zekere zin zou je kunnen gewagen van een architectuur die de theaterploeg bevestigt in haar gemeenschappelijkheid en haar collectief artistiek doel.
Op de bovenste verdieping huist de artistieke ploeg. Een prijsgunstige serre verving er een oude koepel, waardoor deze verdieping zich ontplooit als een nononsense landschapskantoor. Helemaal bovenaan, onder de nok, schuilt een grote repetitie- of vergaderzaal. De ruimte kwam vrij door twee kolommen uit het stalen skelet weg te knippen. De twee zwevende stompjes kolom werden in samenwerking met ingenieur Rolf Vansteenwegen van het studiebureau UTIL met niet meer dan een paar trekstangen omgetoverd tot een spant dat de hele zaal overspant. Een aandoenlijk staaltje van ingenieurspoëzie, of hoe de architect en ingenieur stabiliteit een tweede deus ex machina van de architectuur uit hun mouw toverden. De verbouwing van het Schermenhuis put haar kracht uit de eenvoudige aanname dat architectuur een stellingname is ten aanzien van de tijd. Wie zoals Jan De Vylder het ijdele streven naar eeuwigheid opgeeft, en de notie van permanente tijdelijkheid volop omarmt, creëert willens nillens genereuze gebouwen, ontdoet architectuur van nutteloze ballast en brengt haar terug tot pure infrastructuur. Jan De Vylder is erin geslaagd om met de verbouwing van het Schermenhuis een culturele infrastructuur te ontwerpen die faciliteiten biedt, zoals een lege theaterscène vrijheid schept voor theaterlui van allerlei pluimage. Ondanks het dwingende keurslijf van het historische Schermenhuis wisten de architecten met intelligente, los-vaste ingrepen een grote vrijheid te bekomen.
- Koen Van Synghel, Dit project werd opengesteld op de Dag van de Architectuur 2011.
Meer over architectuur in Antwerpen uit het Dag van de Architectuurtijdschrift 2011. 'Antwerps stadsbouwmeester Kristiaan Borret is ervan overtuigd dat wonen in ’t Stad meer kwaliteiten te bieden heeft dan een ‘energiezuinige’ villa op het platteland. Samen met Borret werpt het VAi een blik op de stedenbouwkundige ontwikkelingen van de ‘koekenstad’. Een stad waar volgens de stadsbouwmeester alternatieve woonvormen, meervoudig ruimtegebruik en participatie steeds meer aandacht krijgen.
