Luifel Kiel
Het Kiel, de buurt die Hoboken met Antwerpen verbindt, is stad noch randstad. Enerzijds functioneert de zone in het district Antwerpen als een echte stadswijk. Anderzijds is ze van de kernstad gescheiden door een kluwen van verkeersaders en het grootschalige industriegebied Petroleum Zuid. Door die ligging ontwikkelde het Kiel eigen stedelijke voorzieningen die lange tijdeen aantrekkingskracht uitoefenden op de hele zuidrand. De situatie kantelde toen de havenactiviteit in de jaren zestig naar het noorden opschoof en Petroleum Zuid langzaam maar zeker transformeerde van een bedrijvige schakelzone in een zwaar vervuild niemandsland. In dezelfde periode werd de Sint-Bernardsesteenweg breder gemaakt. De voormalige hoofdstraat veranderde in een doorgangsweg die de wijk doormidden klieft. De vlottere aansluiting met de binnenstad veroorzaakte leegstand en kwaliteitsdaling in de winkelzone rond de Abdijstraat. Ook het Kielpark verloor zijn aantrekkingskracht en lag er onderkomen bij. Zelfs het nieuwe stadion van Germinal Beerschot Antwerpen keerde zich via de massieve tribune af van de wijk. De neerwaartse tendens zette zich door: het Kiel verpauperde en kreeg het etiket van ‘achtergestelde stadsbuurt’ opgeplakt.
De stad Antwerpen nam het Kiel als aandachtswijk op in haar beleidsplannen en kon voor herwaardering op Europese steun rekenen. Studiebureau Stramien kreeg de opdracht een structuurschets te maken. Stramien legt de lat hoog: naast optimaal voorzien in de behoeften van de wijkbewoners, moet het Kiel een aantrekkingspool voor andere stadsbewoners en -gebruikers worden. Het Kielpark, de Sint-Bernardsesteenweg, de Abdijstraat, de voormalige schietstand ‘den Tir’ en Petroleum Zuid vormen de speerpunten van dit stadsvernieuwingsproject.
In 2003 werd een wedstrijd uitgeschreven voor de inrichting van het Kielplein. Intussen was beslist dat de Tir tot winkel- en wooncomplex zou worden omgebouwd. De monumentale gevel van het pand kijkt uit op de kop van de Abdijstraat, maar de drukke Sint-Bernardsesteenweg belemmerde de communicatie. De stad Antwerpen wilde een vlotte verbinding realiseren tussen het Tircomplex en de Abdijstraat, zodat ze samen één winkelgebied zouden vormen. Speciale aandacht moest daarbij gaan naar zwakke weggebruikers en halteplaatsen voor openbaar vervoer. Men wenste het nieuwe Kielplein in te richten als een verblijfsgebied met een duidelijke identiteit en een sterke visuele herkenbaarheid. Hieruit bleek dat Antwerpen ernaar streefde om van deze plek het hart van de wijk te maken. B-architecten en Stramien wonnen de wedstrijd ex aequo, en de stad vroeg hen samen een voorstel uit te werken. Hun ontwerp laat de trottoirs van de Abdijstraat, het plein en het Tir-complex op elkaar aansluiten en voorziet sober straatmeubilair. De halteplaatsen voor het openbaar vervoer fungeren als ‘grenswachters’ van de heldere en doorlopende publieke ruimte.
De karakteristieke stalen luifel boven de oversteekzone tussen het Tir-complex en de Abdijstraat vormt de kroon op het werk. Ney & Partners werkten samen met B-architecten een magistrale wafelstructuur uit, die door slanke kolommen omhoog wordt gehouden. De constructie beslaat een oppervlakte van 1.200 vierkante meter en is helemaal uitgevoerd in gegalvaniseerd staal. De overkapping is een weefsel van repen plaatstaal die met klinkbouten zijn geassembleerd. De kap werd vervormd voor een optimale aansluiting op het krachtenverloop. Het geometrische patroon dat zo ontstaat, maakt niet alleen onzichtbare spanningsvelden zichtbaar, maar introduceert ook een subtiel licht- enschaduwspel op het plein. De luifel is niet beglaasd en om zichtassen en bovenleidingen te vrijwaren, zweeft hij in twee delen op zes en twaalf meter boven het straatniveau. Veel beschutting zal hij bijgevolg niet bieden, maar het is een stedelijk kunstwerk dat het nieuwe winkelplein duidelijk markeert en door het visuele effect de eenvoudige en heldere straatinrichting opwaardeert. De toekomst zal uitwijzen of dit krachtige signaal inderdaad in staat is om – samen met andere vernieuwingen – als hefboom voor de hele wijk te functioneren.
Caroline Goossens
