In 2021 ging het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) het engagement aan om de Sint-Hubertuskerk in Berchem te verbouwen tot nieuw erfgoeddepot voor zijn collectie en cultuurhuis. De Covid-relancemiddelen vormden een opportuniteit om dit te bekostigen. Intussen is de wereld grondig veranderd. De inflatie zorgde voor een enorme stijging van de bouwmaterialen en er kwam een verhoging van de rente voor een lening. Ook brachten de randvoorwaarden van de bestaande kerk als onderdeel van een beschermd stadsgezicht en de verfijning van het programma onafwendbare kosten met zich mee, die het VAi niet kan dragen. Rekening houdend met dit alles ziet het VAi zich genoodzaakt om het project helaas stop te zetten.
De Sint-Hubertuskerk is een neogotische kerk, opgetrokken uit donkere baksteen en natuursteen. Het gebouw is eigendom van de kerkfabriek Sint-Willibrordus Berchem en is sinds enige tijd niet meer in gebruik als parochiekerk. De kerk en haar omgeving vormen een beschermd stadsgezicht. Het gebouw zelf is geen beschermd monument, maar huisvest wel een inpandig orgel dat omwille van haar historisch belang is beschermd als monument.
De herbestemming van de Sint-Hubertuskerk vindt zijn oorsprong in het parochiekerkenplan dat in 2016 werd goedgekeurd door het bisdom en de gemeenteraad. Het doel is om leegstand van de kerkgebouwen tegen te gaan en ze in goed onderhoud van een waardevolle nieuwe invulling te voorzien. De Sint-Hubertuskerk maakt hier deel van uit. AG Vespa lanceerde daarom in het najaar van 2020 een oproep naar een kandidaat-erfpachter. Het dossier van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) was daarbij volledig en best onderbouwd.
lees meerIn maart vorig jaar lanceerden het VAi en het Team Vlaams Bouwmeester een speciale editie van de Open Oproep (0041 bis) voor de gefaseerde herbestemming en inrichting van de kerk. Meer dan veertig projectvoorstellen en architectenteams dienden zich aan. Vijf teams werden weerhouden om hun voorstel verder uit te werken:
In de gunningscommissie zetelden naast voorzitter Erik Wieërs (Vlaams Bouwmeester), Christian Rapp (Stadsbouwmeester Antwerpen), An Fonteyne (ingenieur-architect en vennoot NoAarchitecten), Wivina Demeester (voorzitter VAi) en Sofie De Caigny (directeur VAi). De commissie werd bijgestaan met advies van Annelies Hoes (Monumentenzorg stad Antwerpen), Elke Denissen (erfgoedconsulent Agentschap Onroerend Erfgoed) en Michel Lemmens (erfgoedconsulent orgels en klokken Agentschap Onroerend Erfgoed). Na de beoordeling van de vijf uitgewerkte voorstellen, kwam het voorstel van ectv architecten Els Claessens Tania Vandenbussche i.s.m. Fenikx en Elise Van Thuyne als winnaar uit de bus.
meer over OO41 (bis)Een beheersplan vertrekt van een bouwhistorische nota en een grondige inventarisatie en evaluatie van alle zeer waardevolle, minder en niet waardevolle elementen die zich ter plekke bevinden. Samen met diverse betrokkenen formuleert het VAi vervolgens de visie over het beheer en de beheersmaatregelen voor de komende 24 jaar. Daarin zit onder andere een omschrijving van de verbouwing van Hubert tot nieuw cultuurhuis. Daarnaast wordt ook het grotere en kleinere onderhoud opgesomd voor de glasramen, de daken, de goten… Van zodra het VAi een goedgekeurd beheersplan op zak heeft, komt het in aanmerking voor een erfgoedsubsidie voor de beheersmaatregelen van Hubert.
De samenwerking tussen Els Claessens en Tania Vandenbussche start in 1997. Vóór de oprichting van hun bureau doorlopen ze beiden een leerschool bij Marie-José Van Hee architecten en Robbrecht en Daem architecten. Als ectv architecten werken ze samen met hun medewerkers en collega-architecten aan opdrachten van uiteenlopende schaal en met verschillend programma: zowel kleine strategische ingrepen als beeldbepalende gebouwen, private en publieke opdrachten.
ectv laat zich voor de herbestemming van de kerk bijstaan door studiebureau Fenikx en interieurarchitect Elise Van Thuyne. “De expertise van Ann Verdonck van Fenikx op vlak van bouwhistorisch onderzoek is gezien de eigenheid van het project een absolute meerwaarde.” Elise Van Thuyne vult een bijzondere rol in voor alles wat betreft materiaalgebruik en vooral hergebruik van aanwezige materialen. Vandenbussche: “In de kerk troffen we bijvoorbeeld materiaal aan dat afkomstig is van de vroegere torenspits die in WOII door de Duitse bezetter werd ontmanteld. Elise suggereerde meteen dat de houten balken zich perfect lenen voor allerhande interieurtoepassingen.”
Sinds mei 2022 onderzoekt en reconstrueert Ann Verdonck (Fenikx) systematisch de bouwgeschiedenis van Hubert. Het verleden is niet enkel geregistreerd in diverse archieven, bouwtekeningen, aanbestedingsbundels, zwart-witfoto’s en prentkaarten. Een groot deel van de bouwevolutie is af te lezen van de roestige raambruggen van de glasramen, de haarfijne barsten in de granitovloeren, de afgesleten treden van de torentrappen, de donkere hoeken van de hoge kelderruimtes en de massieve balken van de dakconstructie. Op hetzelfde moment meet een externe firma het gebouw tot in detail op om alle muurdiktes, niveauverschillen en verscholen ruimtes in kaart te brengen. Tegen december van dit jaar bundelt Ann Verdonck alle verzamelde informatie.
Het Vlaams Architectuurinstituut beheert een zeer rijke collectie architectuurarchieven die voortdurend aangroeit. De collectie stelt ons in staat om een brug te slaan tussen heden, verleden en toekomst van architectuur. De collectie bevat een tweehonderdtal archieven, verspreid over meer dan vierduizend lopende meter. Je kan ze raadplegen in onze leeszaal of je kan er op eigen houtje in snuisteren via onze online databank.
Ontdek meer